تیر خلاص به هویت ملی با کتاب های درسی؟_خبررسان

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبررسان از تنسیم، در حالی که گسترش و تحکیم هر زبانی در دنیای امروز، یک پیشرفت برای صاحبان و گویشوران آن زبان محسوب می‌شود، دایره تسلط بر زبان فارسی در بین نسل تازه و جوان این زبان رفته‌رفته کم و کمتر می‌شود.

آموزش زبان فارسی به کودکان در ایران مدام با کاستی‌ها و اشکالاتی همراه بوده است. از یک سو معلمان انس گرفته با راه حلهای سنتی در سیستم آموزشی وجود دارند و از نظر دیگر، خانواده‌هایی می باشند که فهمیدن صحیحی از زبان رسمی و آموزش آن به کودکان خود ندارند. در حالی که در اکثر خانواده‌ها، به خصوص در شهرهای بزرگ، رقابت بر سر یادگیری زبان دوم و سوم توسط کودکشان است، کمترین دقت به زبان فارسی می‌شود؛ گویی این روزها زبان فارسی هم در بین بیگانگان غریب است و هم در بین خویشان و آشنایانش.

بازدید‌های کارشناسان مشخص می کند که دانش‌آموزان ایرانی حتی در مقطع فارغ‌التحصیلی و در اغاز ورود به دانشگاه و بعد از آن، به همه توانایی‌های زبانی تسلط کافی ندارند. پژوهش‌ها حکایت از آن دارد که دانش‌آموزان ایرانی در توانایی‌های نوشتن، شنیدن و سخن گفتن موفق به دریافت کمترین امتیاز شده و تنها از سطح ناتوانی عبور کرده‌اند. از نظر دیگر، بیشترین ضعف در بین دانش‌آموزان در توانایی «خواندن» برسی شده است؛ مهارتی که بیشترین تمرکز کتاب‌های درسی بر تحکیم آن محکم است.

تحقیقات انجام شده در این عرصه به چند سال پیش بازمی‌گردد؛ وقتی که «فارسی» همانند دیگر دروس عمومی، با وجود انتقادات جدی اساتید زبان فارسی، از کنکور حذف شد. در این زمان، تا این مدت پژوهشی صورت نگرفته تا مقدار تأثیر این تصمیم بر دانش و توانایی‌های زبانی دانش‌آموزان بازدید شود. به نظر برخی از کارشناسان؛ با حذف فارسی از کنکور، باید ناظر کم شدن زیاد تر توانایی‌های زبانی دانش‌آموزان باشیم؛ چرا که تا پیش از این تصمیم دانش‌آموزان حداقل برای آماده شدن برای کنکور «فارسی» را جدی‌تر می‌گرفتند. 

فارغ از همه این او گفت و گو‌ها، یک سوال اساسی باقی است: چرا دانش‌آموزان ایرانی که ۱۲ سال به خواندن و نوشتن زبان فارسی می‌پردازند، در کمترین سطح از کسب توانایی‌های زبان ملی خود قرار دارند؟

به باورکارشناسان، در روبه رو این سوال می‌توان گزینه‌های بسیاری را نقل کرد. مریم دانشگر، مدیر قسمت آموزش زبان فرهنگستان زبان و ادب فارسی و پژوهشگر، معتقد است بخشی از این کار را باید در ساختار کتاب‌های درسی جست‌وجو کرد؛ منابعی که دانش‌آموزان زیاد تر از دیگر کتاب‌ها مطالعه می‌کنند. دانشگر که در فرهنگستان طرحی با گفتن «بازدید هویت ملی در کتاب‌های درسی» را انجام داده است، در او مباحثه با تسنیم از نتایج این مطرح او گفت. 

به حرف های او؛ از مؤلفه‌های هویت ملی، «زبان»، «ادبیات» و «فرهنگ» است. این سه قضیه تقریباً در هم تنیده می باشند. ما در مطرح حاضر، زبان، ادبیات و خط فارسی را در بین مؤلفه‌های هویت ملی در کتاب‌‎های درسی مورد بازدید قرار دادیم. کتاب‌های درسی از نظر تعداد و گستردگی در بین جمیع بسیاری رایج است و از نظر دیگر، این منبع های حتی در دورترین شهرستان‌ها و روستاهای سرزمین نیز مطالعه می‌شود. کتاب‌های درسی در دسترس همه کودکان و نوجوانان است؛ به همین علت در مطرح مورد او گفت و گو روی این منبع های متمرکز شدیم. 

دانشگر افزود: در این مطرح همه منبع های درسی از پایه اول تا پایه دوازدهم را مورد بازدید قرار دادیم. نه تنها کتاب‌های فارسی، که همه کتاب‌ها از جغرافیا و تاریخ گرفته تا علوم، زیست، ریاضی و … در رشته‌های گوناگون را مطالعه و بازدید کردیم. همه خرده‌مؤلفه‌هایی که در ربط با هویت زبانی می باشند، در این کتاب‌ها بازدید و استخراج شد. 

مدیر قسمت آموزش زبان فرهنگستان زبان و ادب فارسی به نتایج این مطرح اشاره و اضافه کرد: مطابق بازدید‌های انجام شده به این نتیجه رسیدیم که هیچ نقشه و برنامه‌ای برای پرداختن به نوشته هویت زبانی و ملی در کتاب‌های درسی وجود ندارد؛ به این معنی که همه چیز به ذوق مؤلفان کتاب‌های درسی بستگی دارد. یعنی اگر کتابی در این عرصه موفق عمل کرده، حاصل ذوق و دانش مؤلف آن کتاب بوده است. 

او این نوع تدوین کتب درسی را «فاجعه‌آمیز» توصیف کرد و در ادامه گفت: کتاب‌ها بدون این که راهنمایی وجود داشته و اهدافی اشکار شده باشد، تدوین می‌شود. این در حالی است که باید اشکار باشد که ما در هر پایه‌ای به جستوجو چه هستیم و به چه موضوعاتی در حوزه هویت زبانی باید پرداخته شود. اهداف باید اشکار باشد. باید اشکار باشد که چه مقدار به شعر کلاسیک دقت کنیم و چه مقدار به شعر نو؟ نوع نگاه به ادبیات باید به چه صورت باشد؟ مباحث مربوط به ویرایش زبانی و محتوایی باید تا چه اندازه باشد و به چه صورتی مطرح شود؟ منفعت گیری درست از واژه‌های فارسی و معادل‌های مصوب و … از دیگر نکاتی است که باید نسبت به آن چشم‌انداز روشنی وجود داشته باشد. 

دانشگر با گفتن این که بخشی از مطرح به بازدید عناصر تصویری تعلق داشت، افزود: در این قسمت بازدید شد که این عناصر تصویری تا چه اندازه در جهت هویت‌بخشی ملی و زبانی توانسته‌اند موفق عمل کنند. هرکدام از این عناصر می‌توانند معانی هویتی را به ذهن کودک القا کنند که از این نمونه می‌توان به منفعت گیری از نقشه ایران اشاره کرد. با این حال، متأسفانه فهمید شدیم که گاه متأسفانه این تصاویر در پایه‌های دبستان فاقد هرگونه عنصر هویتی است. به گفتن نمونه، مؤلف می‌توانست از خیابانی که در کتاب وجود دارد، به گفتن فرصتی برای این کار منفعت گیری کند و با قرار دادن پوستری حاوی این نوشته یا انتخاب نام مدرسه‌ای با گفتن «ایران» در القای این محتوا به مخاطب خود پشتیبانی کند. 

به حرف های این پژوهشگر؛ قسمت فرد دیگر از زمان‌های منفعت گیری نشده در کتاب‌ها، به عدم نامگذاری شخصیت‌ها تعلق داشت. برای مثالً ما در کتاب با این جملات مواجهیم: معلم داخل کلاس شد. از دانش‌آموز اول سوال کرد … در واقع، عناصر هویتی افراد که با آن شخصیت‌ها شکل می‌گیرند، وجود ندارد. در حالی که مؤلف می‌تواند به جای «دانش‌آموز اول» بنویسد برای مثالً ناهید، زهرا … .تعداد نام دانش‌آموزانی که در برخی کتاب‌ها آمده زیاد معدود است؛ در حالی که در برخی دیگر، این عنصر هویتی مراعات شده و جهت می‌شود دانش‌آموز با شخصیتی که در کتاب وجود دارد، ربط برقرار کند. 

دانشگر از ظرفیت ادبیات فارسی برای تشکیل هویت ملی در دانش‌آموزان یاد و تصریح کرد: این مورد نیز از ظرفیت‌هایی می بود که در برخی از منبع های درسی مورد دقت قرار نگرفته است؛ در حالی که مؤلف و تدوین‌کنندگان می‌توانستند از فضای ترسیم شده در کتاب برای انتقال این عناصر با مطرح یک تابلوی خوشنویسی که بیتی را نوشته است، منفعت گیری کنند. 

وی با گفتن این که متأسفانه ما از ظرفیت‌های بصری و محتوایی به طور اشکار در القای هویت ملی منفعت نمی‌بریم، در ادامه گفت: این در حالی است که انتقال این مفاهیم در دوره کودکی بیشتر از دیگر سنینی است و تأثیرگذاری بیشتری خواهد داشت. 

دانشگر در جواب به این سوال که آیا این مطرح به آموزش و پرورش اراعه شده و تصمیمی در خصوص تحول کتاب‌های درسی در این راستا گرفته شده است یا خیر، او گفت: متأسفانه آموزش و پرورش نه به این مطرح و نه دیگر مطرح‌های علمی که در فرهنگستان و در مراکز علمی همانند دانشگاه‌ها انجام می‌شود، توجهی نمی‌کند. به نظر می‌رسد که بدنه اجرایی با بدنه علمی در تألیف کتب درسی ربط چندانی ندارند. ما در این سال‌ها تحقیقات انجام شده را برای آموزش و پرورش هم ارسال کرده‌ایم، اما بازخوردی دریافت نکرده‌ایم. 

وی با گفتن این که هر کار میدانی در این عرصه ماه‌ها و سال‌ها زمان می‌برد، پافشاری کرد: با این حال تصمیم‌گیرندگان بر پایه اطلاعات شخصی خود عمل می‌کنند. 

سال‌ها است کارشناسان نسبت به کاستی‌های کتاب‌های درسی هشدار خواهند داد؛ کتاب‌هایی که کودکان و نوجوانان بیشترین ربط را در طول روز با آنها دارند و می‌توانند تأثیر بسیاری بر مخاطبان خود داشته باشند. با وجود کاستی‌های بسیاری که نقل شده، به نظر می‌رسد گوش فردی در آموزش و پرورش به این سخن‌ها بدهکار نیست. 

انتهای مطلب/