ایموجی یا شکلک؟! – تسنیم_خبررسان

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبررسان از تنسیم، انتشار کردن ویدئوهای مختصر از معادل‌های مصوب فرهنگستان زبان در فضای مجازی در ماه‌های قبل، عکس العمل‌های مختلفی را در بین عامه مردم داشته است. برخی از آن استقبال کرده و عده‌ای دیگر، با طنز و شوخی از کنارش قبل‌اند.

فرهنگستان زبان و ادب فارسی در ۱۳ گروه پژوهشی فعالیت می‌کند، اما آنچه عامه مردم با آن ارتباط دارند و گمان می‌کنند تنها مأموریت فرهنگستان در آن خلاصه شده، واژه‌گزینی است. واژه‌گزینی و جا انداختن آن در بین عموم مردم در هر سه دوره فرهنگستان به گفتن یک چالش نقل بوده است.

عادت‌ها و الگوهای زبانی نسل‌ها عمیقاً در فرهنگ هر ملت ریشه دوانده‌اند. برخی افراد امکان پذیر نسبت به تحول و پذیرفتن واژه‌های تازه از سوی فرهنگستان امقاومت کنند و ترجیح دهند از واژه‌ها و عبارات قدیمی یا رایج منفعت گیری کنند.

از نظر دیگر، نباید از تأثیر زبان‌های دیگر غافل می بود. گسترش زبان‌های خارجی، به‌اختصاصی انگلیسی، تبدیل ورود غیررسمی تعداد بسیاری از واژه‌ها و عبارات به زبان فارسی شده است. همین امر علتمی‌شود که جامعه به سمت منفعت گیری از این واژه‌ها سوق اشکار کند و واژه‌های مصوب فرهنگستان کمتر مورد دقت قرار گیرند.

عدم آگاهی عمومی را می‌توان سومین علت عدم پذیرفتن عمومی واژه‌های مصوب فرهنگستان دانست. تعداد بسیاری افراد جامعه نسبت به واژه‌های مصوب فرهنگستان و دلایل انتخاب آنها آگاهی کافی ندارند. این عدم آگاهی می‌تواند به افت پذیرفتن و منفعت گیری از این واژه‌ها منجر شود. در کنار این موارد، می‌توان دلایل فرد دیگر را نیز ذکر کرد؛ از جمله تأثیر رسانه بر مخاطبان فارسی‌زبان.

با این حال فرهنگستان زبان و ادب فارسی در دهه‌های قبل تلاش کرده تا به ترویج زبان فارسی به گفتن یک مقوله فرهنگی حرکت کند؛ برخلاف رویه فرهنگستان اول که عمدتاً با دستور و اجبار این کار را پیش برد. علی‌رغم این رویکرد، فضای مجازی و کاربران آن، گاه چندان روی خوشی به واژه‌های تازه نشان نمی‌دهند. از جمله این واژه‌ها، مصوبات جدیدی چون «شکلک» به جای «ایموجی»، «گرایه» به جای «ترند»، «پادپخش» به جای «پادکست» و «به‌آزمایی» به جای «چکاپ». تعداد بسیاری از کاربران این سوال را نقل کرده‌اند که چرا فرهنگستان به جستوجو معادل‌سازی واژه‌هایی است که مقبولیت عام یافته و سال‌ها است مورد منفعت گیری قرار می‌گیرد؟ مسئله‌ای که داریوش آشوری، زبان‌شناس، آن را نقطه ضعف برای فرهنگستان جاری می‌داند: “بزرگترین ضعف سیاست فرهنگستان نیز همانا بیگانه‌هراسی آن است که جهت ایستادگی آن در برابر جذب واژه‌های بیگانه می‌شود که اصل اروپایی دارند. از این‌رو، تلاش برای یافتن واژه‌های «خودی» برای واژه‌های پذیرفته شده‌ای همانند هلی‌کوپتر، مانور، پیتزا و رستوران هم چنان جریان دارد. اما به رغم این نگره کلی، بنا به الزام، هر جا که از یافتن واژه فارسی – عربی برای ترمی از زبان انگلیسی یا فرانسه ناتوان باشند، واژه بیگانه را می‌پذیرند.“

نسرین پرویزی، معاون واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی، در او گفت‌وگویی با تسنیم، در جواب به این سوال که در کنار یک کار علمی برای انتخاب واژه‌های مصوب، چه مقدار به سلیقه عامه مردم و پسند آنها نیز دقت می‌شود، او گفت: در واژه‌گزینی در حوزه عمومی، برخلاف حوزه‌های علمی که امکان پذیر باب طبع مردم نباشد، سلیقه عموم مردم را در نظر می‌گیریم. در شورای واژه‌گزینی ۱۲ نفر وجود دارند که برخی از آنها همانند هوشنگ مرادی کرمانی، با زبان عامه ارتباط دارند و ذوق مردم را می‌شناسند.

او درمورد انتقادات نقل شده نیز توضیحاتی داد و افزود: انتقاداتی که به واژه‌های مصوب فرهنگستان نقل می‌شود، لزوماً از سر ذوق یا علمی نیستند، برخی از این انتقادات فقطً به این علت است که فرهنگستان آن را حرف های است. ما برای هر واژه ۱۰ سال را در نظر می‌گیریم، امکان پذیر به کار بردن آن واژه در ابتدا سخت باشد، اما برای نسل سپس این پذیرفتن راحت‌تر صورت می‌گیرد. همانند واژه‌‌ای چون «واج» که در حوزه زبان فارسی است و در کتاب‌های درسی به کار گرفته شده و الآن به راحتی منفعت گیری می‌شود.

پرویزی با گفتن این که ما برای هر واژه سلیقه مردم را محک می‌زنیم، اضافه کرد: ما نظرات کاربران را جمع‌آوری می‌کنیم، اگر انتقاد داخل شده به علت علمی می بود، یا از نظر آنها از منظر آوایی چندان دلنشین نبوده است، بازبینی می‌کنیم. اما باید او گفت که تا بحال علت مستندی درمورد چرایی خوب نبودن واژه‌ها اراعه نشده است.

معاون گروه واژه‌گزینی در جواب به سوال فرد دیگر درمورد این که چرا فرهنگستان بر معادل‌یابی واژه‌هایی که در بین مردم جا افتاده است، همانند هلی‌کوپتر، ایموجی و … اصرار دارد، او گفت: اولاً فرهنگستان برای همه واژه‌های جا افتاده معادل‌یابی نمی‌کند. واژه‌هایی از نظر فرهنگستان جا افتاده است که چند سال، برای مثالً پنج سال، از طرف مردم منفعت گیری شده باشد. واژه‌های مربوط به حوزه فناوری اطلاعات، فضای مجازی و … عموماً تازه می باشند و زمان بسیاری از آنها نگذشته و همه‌گیر نشده‌اند. این دسته از کلمات به محض ورود، انتشار کردن اشکار می‌کنند. اما باید دید که عمر آنها چه مقدار است. از نظر دیگر، برخی از این کلمات هنگامی داخل زبان فارسی خواهد شد، امکان پذیر معنی زبان مبدأ را منتقل نکنند، همانند واژه ترند. فرهنگستان باید یقین شود که این واژه‌ها در بین مردم ترویج یافته و جا افتاده است.

او این روال را روندی عادی در دیگر زبان‌ها نیز دانست و او گفت: در دیگر زبان‌ها نیز برای برخی واژه‌های ترویج یافته، معادل‌یابی صورت می‌گیرد. به گفتن نمونه، عمده واژه‌های حوزه موسیقی، ایتالیایی است و از این زبان داخل دیگر زبان‌ها شده است. اما در دیگر زبان‌ها که پیشینه دارند، تلاش می‌کنند تا معادل‌یابی این واژه‌ها صورت بگیرد. همانند زبان آلمانی. در واقع با این کار، توانمندی زبان نشان داده خواهد شد.

وی در جواب به این سوال که در این صورت، به نظر می‌رسد زمان برای منفعت گیری از واژه معادل از دست خواهد رفت، او گفت: نمی‌توان به محض ورود یک کلمه، برای آن هزینه و معادل‌یابی کرد. چه بسا واژه‌هایی که عمر کوتاهی دارند و بعد از مدتی به فراموشی سپرده خواهد شد. ما واژه‌هایی  داریم که فقط در یک کتاب از آنها منفعت گیری شده است. از نظر دیگر، ما به زبانی که برای یک قشر خاص است و یا اصطلاحاً با گفتن زبان مخفی شناخته خواهد شد، نمی‌پردازیم. با این حال ما مدام به رصد فضای مجازی می‌پردازیم و از همه نهادها خواسته‌ایم در صورت برخورد با واژه خاص، به ما خبر دهند.

از جمله حواشی حوالی واژه‌گزینی فرهنگستان، هزینه‌ای است که این نهاد فرهنگی برای تصویب هر واژه می‌پردازد. برخی از رسانه‌ها در چند سال قبل با در نظر گرفتن بودجه فرهنگستان، اینطور برآورد کرده‌اند که هر واژه برای فرهنگستان، ۱۲ میلیون تومان آب می‌خورد. پرویزی در این‌باره نیز گفت و او گفت: بودجه فرهنگستان تنها اختصاصی گروه واژه‌گزینی نیست. ۱۳ گروه پژوهشی در فرهنگستان فعالیت می‌کند که واژه‌گزینی یکی از آنهاست. این گروه، خود نزدیک به ۵۵ گروه تخصصی دارد که اساتید مختلفی در آن فعالیت می‌کنند.

او در آخر با اشاره به وجود زیاد تر فرهنگستان در فضای مجازی پافشاری کرد: تلاش ما در این سال‌ها بر این بوده است که با این وجود، عامه مردم را نسبت به زبان فارسی و کاربرد واژگان آن حساس کند.

نادیده گرفتن بخشی از توانمندی‌های زبان ملی در کاربردهای روزانه، با سرعتی که در زندگی روزمره وجود دارد و از نظر دیگر، افزایش وجود مخاطبان فارسی‌زبان در بسترهای گوناگون فضای مجازی، امری اجتناب‌ناپذیر است. با وجود این، به نظر می‌رسد می‌توان با منفعت گیری از ظرفیت رسانه‌ها و فرهنگ‌سازی، راه را برای ورود واژگان بیشتری از زبان فارسی به زبان عامه مردم باز کرد.

برای رسیدن مقصد در این مسیر، نیازمند تحول نوع نگاه به زبان فارسی و قابلیت‌های آن از سوی تصمیم‌گیران رسانه‌ها هستیم. تا وقتی که نگاه برخی از برنامه‌سازان و مدیران به فرهنگ، شعر و ادبیات در رسانه‌ای، نگاه زینت‌المجلسی باشد، کاری از پیش نخواهیم برد. زبان فارسی با آن همه پیشینه و تأثیرگذاری در غربت است و ما عموماً قدرش را نمی‌دانیم؛ چرا که حرف های‌اند: قدر زر زرگر شناسد، قدر گوهر گوهری.

انتهای مطلب/