زخم هایی بر پیکر صنعت نشر لبنان_خبررسان

به گزارش  خبرنگار فرهنگی خبرگزای تسنیم،‌ از اغاز پیدایش صنعت چاپ در جهان عرب نخستین کتاب در «دیر مار قزحیا» در بیروت چاپ شد و از آن تاریخ صنعت چاپ در این سرزمین اغاز شد، در اغاز قرن ۱۹ میلادی موسسات انتشاراتی در لبنان به وج ود آمدند و لبنان را  به کشوری پیشگام در بین کشورهای عربی در حوزه چاپ تبدیل کردند.     

کتاب، از کالاهای اساسی در آمار صادرات محصولات فرهنگی لبنان به حساب می اید ،‌ تا پیش از جنگ داخلی لبنان در سال‌های ۱۹۷۵ تا ۱۹۹۰، این سرزمین مرکز چاپ و نشر و صا درات کتاب به سرزمین‌های عرب می بود؛ به طوری که بین سال‌های ۱۹۵۷ و ۱۹۶۱ نزدیک به ۸۰ درصد از کتب تشکیل شده به بازار کتاب سرزمین‌های عرب و به اختصاصی عراق، سرزمین‌های شمال آفریقا، سوریه، اردن و سرزمین‌های عرب حوزه خلیج فارس صادر می‌شد.  

اولین نمایشگاه کتاب در جهان عرب در سال ۱۹۵۶ در دانشگاه آمریکایی بیروت برگزار شد که بازتاب وسیعی به همراه داشت و در رونق هر چه زیاد تر بازار کتاب این سرزمین نقش موثری ایفا کرد.

بازار پررونق کتاب لبنان با اغاز جنگ داخلی، گرچه با صدمه‌های جدی و افت فعالیت مراکز چاپ و نشر روبرو شد، اما هیچ گاه تعطیل نشد و در حالی که تعداد بسیاری از مراکز خدماتی تعطیل و ابراز ناامنی، مشکلات بسیاری را پدید آورده می بود، تعداد بسیاری از مراکز چاپ و نشر بعد از وقفه‌های اولیه، فعالیت‌های خود را هر چند در قیاس با سال‌های پیش از جنگ نسبتاً محدود، ادامه دادند.

رابطه ناشران لبنانی با ایرانی از قبل زیاد خوب بوده و این روابط با پیروزی انقلاب تنگاتنگ شد. بعد از انقلاب با رونق حوزه‌های علمیه در ایران و دقت به منبع های اسلامی در دانشگاه‌ ها، نیاز به کتاب‌های عربی زیاد تر شد که قسمت عمده‌ای از این کتابها در لبنان به چاپ می‌رسید.

 در دهه ۷۰ و ۸۰،‌ قسمت خصوصی نشر ایران مراودات گسترده‌ای با ناشران بیروتی برقرار کرد و تشکیل کتاب شیعی در لبنان گسترش یافت. مراودات نشر ایران و لبنان به اختصاصی در حوزه ادبیات مقاومت در سال‌های تازه نیز رونق و گشترش تعداد بسیاری داشته است.

بین سال‌های ۷۰ و ۸۰ ؛ ۳۶ مرکز نشر تازه در این سرزمین اغاز به فعالیت کرد از این تعداد تنها در سال ۱۹۷۹، ۱۰ مرکز در بیروت فعال شدند.  شیعیان با در اختیار داشتن نزدیک به ۳۱۲ مرکز انتشاراتی، ۴۵ درصد از سهم صنعت نشر این سرزمین را به خود تعلق داده‌اند.    

بعد از جنگ اما به دلایل گوناگون از جمله تحول صنعت چاپ و نشر در مصر، از دست رفتن بازار کتاب عراق و الجزایر که دو بازار عمده کتاب‌های چاپ لبنان بودند، و مهم‌تر از آن، جهانی شدن بازار کتاب و یقیناً مشکلات اقتصادی، مرکزیت لبنان در جهان عرب از بین رفت. 

با این وجود،‌ از آنجا که کتاب‌های چاپ شده در این سرزمین هم‌چنان به لحاظ کیفیت چاپ و تنوع موضوعات هم چنان در جایگاه مناسبی قرار دارند، در تعداد بسیاری از سرزمین‌های عرب مخاطبان خود را دارد و درصد بالایی از تشکیل کتاب لبنان به این کشورها صادر می‌شود.  

با وجود همه رکودهایی که بازار چاپ و نشر لبنان در سال‌های تازه و به جستوجو جنگ‌های گوناگون داشته است،‌  کتاب‌های چاپ این سرزمین به لحاظ محتوا و کیفیت و هم به لحاظ تیراژ، در قیاس با دیگر کشورهای عربی از وضع بهتری برخودارند به طوری که بر پایه آمار نزدیک به ۶۲درصد از کل کتاب‌های چاپ شده در کشورهای عربی، چاپ لبنان است. به همین علت کارشناسان   اعتقاد دارند لبنان توانایی آن را دارد که همچون قبل مرکز چاپ و نشر در کشورهای مشرق عربی باشد. 

اما صنعت نشر لبنان در جریان حملات تازه رژیم صیهونیستی به این سرزمین چه وضعیتی اشکار کرده است؟ 

بیشترین تجمع ناشران بیروت در منطقه جنوب این شهر، در محدوده کمربند امنیتی حزب‌الله قرار دارد و مرکز آنها در خیابان دکاش و سید عباس موسوی که به «بئر العبد» شهرت دارد، قرار گرفته که  این منطقه در بمباران‌های اسرائیل خسارت‌های بسیاری دیده است.

در اغاز آذر (۲۷ نوامبر ۲۰۲۴) بعد از دو ماه بمباران شدید اسرائیل، آتش‌بسی شکننده در لبنان برقرار شد. حملات اسرائیل عمدتاً مناطق جنوبی لبنان و ضاحیه را مقصد قرار دادند. ضاحیه، محله‌های اجتماعی و اقتصادی متنوعی دارد و همان طور که حرف های شد،‌ محل استقرار انبارها، چاپخانه‌ها و صحافی‌های لبنان نیز بوده است، این چنین انبارها، چاپخانه‌ها و صحافی‌های بسیاری که صنعت کتاب لبنان بر آنها تکیه دارد،‌ در این منطقه مستقر بوده است. 

در هفته‌ها و ماه‌های قبل اخبار تعداد بسیاری از تخریب بناها،‌ کتابخانه‌ها و کتابفروشی‌ها در فلسطین،‌ لبنان و… در رسانه‌های جهان انتشار شد،‌ در لبنان نیز بناهای مرتبط با صنعت چاپ و نشر تخریب شدند. 

پابلیشرز ویکلی( یک مجله خبری تجاری هفتگی در آمریکا که برای ناشران، کتابداران، کتابفروشان و عوامل ادبی است) اخیرا‌ً در گزارشی سختی‌های بی‌سابقه فعالان صنعت نشر لبنان را به عکس کشیده و نشان داده است که ناشران لبنانی چطور به بازسازی زندگی و کار خود امیدوارند.

 در این گزارش آمده است:‌ «در غروب ۲۰ اکتبر، محمد هادی، از انتشارات دارالرافدین، ناظر تخریب یکی از پنج شعبه خود می بود. طبقه دوم ساختمان در ضاحیه دفتر کتابفروشی و انتشارات او را در خود جای داده می بود که مدیریت، ویرایش، چیدمان، حسابداری و بازاریابی در آن متمرکز می بود.

محمد هادی در این باره می‌گوید: «ما باید همه کار و آرشیو خود را بازسازی کنیم و کارمندان ما در سراسر لبنان بدون خانه پراکنده می باشند.»

چند هفته قبل، در ۲۸ سپتامبر، جهاد بیدون از دارالکتب العلمیه، انبار ۷۵۰۰ متر مربعی خود را دید که در دو طبقه زیرزمینی در تاثییر دعوا هوایی ویران شد. این انبار در زیر چهار ساختمان فروریخته مدفون است. جهاد بیدون از ۷۵۰۰ گفتن خود، در کل ۱۵۰۰ گفتن کتاب را از دست داد. این ۱۵۰۰ گفتن کتاب شامل ۲ میلیون و ۵۲۰ هزار نسخه کتاب بوده که برای  توزیع نمایشگاه‌های گوناگون کتاب در سراسر خاورمیانه تشکیل شده می بود.

در ادامه،‌ این گزارش اضافه می‌کند با وجود این که وجود در نمایشگاه‌های کتاب خارجی برای ناشران لبنان در شرایط جاری نیز ریسک به حساب می اید،‌ این ناشران این ریسک را پذیرفته و در نمایشگاه کتاب شارجه شرکت کرده‌اند.

یکی از قسمت‌های دلنشین این گزارش او مباحثه با رعنا ادریس، مدیر انتشارات دارالادب، از قدیمی‌ترین و معتبرترین مؤسسات انتشاراتی در لبنان است،‌  او دو ماه قبل از ۷ اکتبر ۲۰۲۳ تصمیم گرفته می بود،  ۵۰۰ هزار گفتن کتابی را که از سال ۱۹۵۳ در انبار ضاحیه خود داشت، از جمله عناوین پرفروش را به دفتری در نزدیک ی مرکز بیروت منتقل کند‌، در این راستا وی موفق شد که کتاب‌های حاضر در انبار خود در ضاحیه را به انبار دوم در مرکز بیروت منتقل کند و کتاب‌های کمتر مورد استقبال را به انبار ضاحیه بفرستد. انباری که اکنون  بر تاثییر انفجارها خساراتی دیده است.   

ادریس ماه قبل،‌ در حالی که خود را برای وجود در نمایشگاه کتاب شارجه آماده می‌کرد، ه شت گفتن مهم را نیز در دست تشکیل داشت، از جمله ۴۰۰۰ نسخه از جلد دوم سه‌گانه  نویسنده فلسطینی باسیم خندقجی که از سال ۲۰۰۴ در زندان‌های اسرائیل به سر می‌برد و نخستین کتابش «نقاب، رنگ آسمان»  برنده بوکر عربی ۲۰۲۴  شد.   

 بعد از انفجار پیجرها و حملات شدید اسرائیل به هارت هریک و ضاحیه،‌ ادریس با پشتیبانی صحاف کتاب‌هایش توانست،‌ ماشین صحافی را از انبار ضاحبه خارج و به کارگاهی که به آن‌ها امانت داده شده می بود،‌ ببرند‌، اینگونه می بود که کتاب باسم خندقجی که باید به طور قاچاق از زندان خارج می‌شد، در نهایت چاپ و صحافی شد و به نمایشگاه کتاب  شارجه رسید.  

 در این گزارش به تأثیر گسترده‌تر جنگ بر دیگر  ناشران لبنانی از جمله دارالتنویر نیز پرداخته شده است.

  حسن یاغی از انتشارات دارالتنویر که خانه‌اش  در جنوب لبنان ویران شده و اعضای خانواده‌اش بی‌خانمان شده‌اند‌، می‌گوید: همه چیز در یک سال تحول کرده است. ما دیگر نتوانستیم کتاب‌هایمان را در ضاحیه چاپ کنیم. کارمندان پناهنده شدند. او افزود:«رویای دنیای فرد دیگر را دیده بودم. من فیلسوفان اروپایی را مطالعه کردم، به دموکراسی باور داشتم و فرزندانم را با این باورها پرورش کردم، اما امروز به دموکراسی اروپایی شک دارم.» 

صلاح چبارو، فرزند ناشر  ل بنانی بسام چبار و که کتابفروش ی آنلاین را در لبنان مدیریت می‌کند،‌  نیز از دیگر مصاحبه‌شوندگان در این گزارش است،‌ ا و می‌گوید: در جریان انفجار پیجرها فهمید شدم که مرحله جدیدی از جنگ که تا آن زمان تا این مدت با شدت کم می بود، اغاز شده است. با اغاز حملات هوایی به ضاحیه، هشت نفر از ۴۰ کارمند ما به دیگر مناطق لبنان  پناهنده شدند.  همه وحشت‌زده بودند. انبار ما دور از ضاحیه نیست و ناشرانی که من با آن‌ها کار می‌کنم، زیاد تر چاپخانه‌ها و انبارهای خود را در آنجا دارند. 

  این کتابفروشی که کتاب‌های هزار ناشر مستقر در خاورمیانه را به فروش می‌رساند که ۴۰ درصد آن از ناشران سوریه و لبنان است.   در جریان حملات اسرائیل به لبنان با افت ۵۰ درصدی فروش روبه رو شده استف‌ با این حال چبارو معتقد است که این ۵۰ درصد نسبت به سایرین،‌ کمترین خسارت محسوب می‌شود. 

این گزارش در آخر اضافه می‌کند که اگرچه ناشران لبنانی سال‌ها با چالش‌های بسیاری روبرو بوده‌اند، اما همه متفق‌القول بودند که از زمان آخر جنگ داخلی در سال ۱۹۹۰، هیچ زمان وضعیتی  ب ه اندازه چالش‌هایی که در دو ماه قبل با آن روبه رو بوده‌اند، را  توانایی نکرده‌اند. با این حال آن‌ها امیدوار به آینده و ساختن مجدد صنعت چاپ و نشر لبنان می باشند.  

انتهای مطلب/