کتاب تازه محمدرضا شفیعی کدکنی در اغاز چاپ_خبررسان

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبررسان از تنسیم، تازه ترین کتاب محمدرضا شفیعی کدکنی، استاد نامدار زبان و ادب فارسی، با گفتن «مقامات حاتمی» از سوی نشر سخن در آینده نزدیک انتشار خواهد شد.

کتاب حاضر که به مناقب ضیاءالدین حاتمی جوینی می‌پردازد، با مقدمه و تصحیح شفیعی کدکنی در دسترس علاقه‌مندان به ادبیات عرفانی و متون کهن قرار می‌گیرد.

مقامات حاتمی را می‌توان از متون ناشناخته و کمتر پرداخته شده در ادب عرفانی به شمار آورد. نجیب مایل هروی پیش از این در کتابی با گفتن «از طریقت حاتمی تا پیشه‌های هرایی» که از سوی نشر نو انتشار شده، به این متن پرداخته و آن را در نهایت ناشناختگی و گمنامی توصیف کرده است.

درمورد ضیاءالدین ابوبکر حاتمی جوینی چه می‌دانیم؟

«مقامات حاتمی» را می‌توان در زیر مجموعه تذکره‌ها تعریف کرد. اگر تذکره‌ها را به دو گروه عمومی و فردی تقسیم کنیم، این کتاب در گروه دوم قرار می‌گیرد و به گفتن احوال و اقوال این عارف می‌پردازد. برخی از پژوهشگران برای این دسته از تذکره‌ها گفتن «پیرنامه» به کار برده‌اند؛ یعنی آثاری که به اقوال و احوال یک پیر و مراد می‌پردازد و در عین حال می‌توان در کنار آن، از مسائل اجتماعی و حوادث پیرامونی آن عصر نیز مطلع شد.

درمورد ضیاءالدین ابوبکر حاتمی جوینی، از مشایخ خراسان در قرن ششم هجری قمری تذکره‎‌ای با گفتن مناقب حاتمی جوینی شیرازی به رشته تحریر در آمده است. از نگارنده مناقب حاتمی که از مریدان ضیاءالدین جوینی بوده، نامی ذکر نشده ولی از متن تاثییر برمی‌آید که وی مرید مستقیم شیخ بوده و اثرش را بر مبنای دیده‌ها و بعضی اوقات شنیده‌هایش تألیف کرده است.

این پیرنامه علاوه بر شناساندن خاندانی عارف و سلسله ناشناخته حاتمیه در خراسان، مخاطب را با تعدادی از مشایخ گمنام قرن ششم و هفتم، برخی از رویدادهای تاریخی نیز اشاره می‌کند.

در این تاثییر دو نامه دیوانی و اجتماعی نگاشته شیخ حاتمی، تعدادی شعر و ملفوظات یکی از مشایخ قرن ششم درج شده است.

تصوف در خراسان

تصوف در تاریخ اسلام و ایران زیاد مهم بوده، چنانکه از دید پژوهشگران، ایران از نخستین مراکز پرورش تصوف به شمار می‌رفته است. پیش از ظهور اسلام، بین‌النهرین و خراسان محل ورود اندیشه‌های تازه به ایران بودند و منطقه خراسان از اندیشه‌های عرفانی چینی و هندی تأثیر پذیرفت که از اغاز دوران ساسانی از مرزهای شرقی و شمالی خراسان به ایران راه یافته بودند.

هرچند برخی اعتقاد دارند که تصوف از ابتدای اسلام شکل گرفته است، اما پژوهشگرانی بر این باورند که تصوف تا اواخر سده دوم هجری در قلمرو مسلمانان نبوده و زیاد تر افرادی که به صوفی مشهور شدند، مؤمنان زاهد و گوشه‌نشینی بودند که آنان را نمی‌توان «صوفی» خواند.

با این حال به نظر می‌رسد تصوف از قرن سوم و با شکل‌گیری حکومت میانه‌رو طاهریان در خراسان شکل گرفت و رفته‌رفته ترویج یافت؛ به طوری که به با اهمیت ترین پایگاه و مرکز عرفان اسلامی تا قرن هفتم تبدیل شد.

قرن پنجم را می‌توان اوج تصوف خراسان دانست؛ دوره‌ای که عرفان اسلامی قدم به وادی زبان و ادبیات فارسی گذاشت و عرصه را برای خلق ماندگارترین آثار ادب فارسی به وجود آورد و در قرن ششم، با آثار بزرگانی چون سنایی و عطار گسترش و قوام یافت.

تفاوت تصوف خطه خراسان با دیگر مناطق ایران

تصوف هر منطقه تابع ویژگی‌های اخلاقی و فکری و نیز احوال معنوی شیخ بزرگی است که در آنجا سکوت داشته است. با این حال به نظر می‌رسد آداب عارفان منطقه خراسان با راه حلهای صوفیان دیگر مناطق تفاوت‌هایی دارد. از جمله آنکه در این سرزمین سلسله طریقتی به وجود نیامد و طریقه و روش تربیتی بزرگانی چون ابوسعید ابوالخیر که از تأثیرگذاران عرفان اسلامی خراسان می بود، با درگذشت او به آخر رسید.

مبنا مکتب خراسان را تلفیق شریعت و طریقت و مبارزه با انحراف در تصوف می‌دانند و برخی از پژوهشگران اعتقاد دارند که عرفان اصیل در این مکتب با وجود افراد کم‌نظیری چون خرقانی، ابوسعید و … رونق گرفت. از جمله ویژگی‌های مهم این مکتب، باطن‌گرایی و عمل به احکام و آداب تصوف است نه اکتفا به مراعات ظواهر.

انتهای مطلب/