سرکوب قیمتی دارو؛ درس‌های جهانی تا این مدت به ایران نرسیده است_خبررسان

 خبررسان: سرکوب قیمتی دارو، داستان تکراری همه دولت‌های ایران طی سال‌های قبل بوده است. مدافعان این سیاست می‌گویند راهی جز این برای حمایتاز بیماران وجود ندارد، و منتقدان هشدار خواهند داد که این سیاست در نهایت به نابودی صنعت دارو و صدمه به همان بیمارانی منجر می‌شود که قرار است از آنها حمایتشود. اما آیا واقعاً باید بین حمایتاز داروسازی و حمایتاز بیماران یکی را انتخاب کرد؟

توانایی کشورهای موفق از ترکیه و آلمان تا برزیل حاکی از آن است که راه‌حل‌های خلاقانه‌ای برای این معادله به ظاهر حل‌نشدنی وجود دارد. راه‌حل‌هایی که نه تنها صنعت داروسازی را تحکیم می‌کنند، بلکه دسترسی بیماران به دارو را هم بهبود می‌بخشند.

در این گزارش تلاش کرده‌ایم توانایی کشورهای گوناگون که برخی از آنها گسترش یافته می باشند و برخی درحال گسترش برای حل این تعارض را بازدید کنیم. توانایی‌هایی که مشخص می کند راه حمایتاز بیماران از فلج کردن صنعت دارو نمی‌گذرد بلکه برخی مسیرهای دیگر همانند تحکیم سیستم بیمه‌ای سرزمین، مکانیسم‌های تشویقی برای نوآوری و تشکیل صندوق‌های حمایتی برای گروه‌های خاص می‌تواند راه‌حل زیاد مناسب‌تری باشد.

 

ترکیه؛ داستان گذار از سرکوب قیمتی به رقابت پذیری جهانی

صنعت داروی ترکیه تا اغاز دهه ۲۰۰۰ با چالش‌های شبیه ایران امروز دست و پنجه نرم می‌کرد. قیمت‌گذاری دستوری و سرکوب قیمتی، حاشیه سود پایین تولیدکنندگان و فرسودگی خطوط تشکیل، داستان آشنای آن روزهای صنعت داروی ترکیه می بود. اما این سرزمین با اجرای برنامه «تحول صنعت دارو» توانست در کمتر از دو دهه به یکی از قطب‌های منطقه‌ای تشکیل دارو تبدیل شود.

دولت ترکیه به جای سرکوب قیمت‌ها، مسیر متغیری را برگزید. قیمت‌گذاری دارو به سمت مکانیسم‌های بازار حرکت کرد و در عوض، نظام بیمه‌ای سرزمین تحکیم شد. تولیدکنندگان اجازه یافتند قیمت محصولات خود را بر پایه هزینه‌های واقعی تشکیل تعیین کنند، اما در روبه رو موظف شدند بخشی از سود خود را صرف نوسازی خطوط تشکیل و تحقیق و گسترش کنند.

نتیجه این سیاست خود را در افزایش دیدنی صادرات دارویی ترکیه نشان داد. حجم صادرات دارویی این سرزمین از نزدیک به ۵۰۰ میلیون دلار در سال ۲۰۱۰ به بیشتر از ۲.۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۳ رسیده است. امروز شرکت‌های داروسازی ترکیه نه تنها بازار داخلی را تامین می‌کنند، بلکه به بازیگران مهمی در بازارهای منطقه‌ای تبدیل شده‌اند.

اما چطور این اصلاح قیمتی به افزایش قیمت دارو برای مصرف‌کننده نهایی منجر نشد؟ جواب در تحکیم همزمان نظام بیمه‌ای است. دولت ترکیه به جای تخصیص یارانه به تولیدکننده، منبع های را به سمت پوشش بیمه‌ای هدایت کرد. بیمه‌های پایه و تکمیلی تا ۸۰ درصد هزینه داروها را پوشش خواهند داد و برای دهک‌های کم‌درآمد، این پوشش تا ۹۵ درصد هم می‌رسد.

توانایی

ترکیه مشخص می کند که راه نجات صنعت دارو، نه در سرکوب قیمتی، بلکه در اصلاح نظام قیمت‌گذاری و تحکیم همزمان شبکه حمایتی است. این سرزمین توانست با حذف تدریجی قیمت‌گذاری دستوری، هم به داروسازی خود جان تازه‌ای ببخشد و هم دسترسی مردم به دارو را ضمانت کند.
 
کره جنوبی: آزادسازی هوشمندانه قیمت
کره جنوبی در دهه ۱۹۸۰ تصمیمی استراتژیک گرفت: تبدیل شدن به قطب تشکیل داروهای نوآورانه در آسیا. این سرزمین که روزگاری تنها تولیدکننده داروهای ژنریک می بود، امروز با غول‌های داروسازی جهان رقابت می‌کند. کلید این پیروزی در سیاست «آزادسازی هوشمند قیمت» نهفته است.

دولت کره به جای کنترل مستقیم قیمت‌ها، سیستم پویای قیمت‌گذاری را طراحی کرد. در این سیستم، شرکت‌های داروسازی می‌توانند قیمت محصولات خود را بر پایه مقدار نوآوری و اندوخته‌گذاری در تحقیق و گسترش تعیین کنند. هر چه یک دارو نوآورانه‌تر باشد، شرکت آزادی عمل بیشتری در قیمت‌گذاری دارد.

نتیجه این سیاست، افزایش دیدنی اندوخته‌گذاری در تحقیق و گسترش می بود. شرکت‌های کره‌ای که تا پیش از این تنها به کپی‌برداری از داروهای خارجی می‌پرداختند، اغاز به گسترش فرمول‌های تازه کردند. امروز سامسونگ بیولوژیکس و سلتریون در زمره پیشگامان تشکیل داروهای بیوتکنولوژی در جهان می باشند.

اما چطور این آزادسازی قیمت به بحران دسترسی به دارو منجر نشد؟ جواب در طراحی هوشمندانه نظام بیمه‌ای است. دولت کره سیستم پوشش پلکانی را اجرا کرد. در این سیستم، داروهای الزامی و پایه تا ۹۰ درصد تحت پوشش بیمه قرار می‌گیرند، در حالی که برای داروهای تازه و گران‌قیمت، مکانیسم پرداخت مشارکتی طراحی شده است.

مسئله قابل دقت در مدل کره‌ای، تشویق رقابت در عین حمایتاز نوآوری است. شرکت‌ها می‌توانند با اندوخته‌گذاری در گسترش داروهای تازه، از مزایای قیمت‌گذاری آزاد منفعت‌مند شوند، اما همزمان باید با رقبای داخلی و خارجی رقابت کنند. این رقابت علتشده قیمت‌ها در سطح منطقی باقی بماند.

امروز صنعت دارو کره جنوبی بیشتر از ۲۳ میلیارد دلار قیمت دارد و یکی از منبع های مهم درآمد صادراتی این سرزمین است. توانایی کره مشخص می کند که حذف سرکوب قیمتی، اگر با سیاست‌های حمایتی هوشمند همراه شود، می‌تواند موتور محرک نوآوری و گسترش صنعت دارو باشد.

 

اروپا: توازن هوشمندانه قیمت و دسترسی

فردی نمی‌تواند منکر پیروزی شرکت‌های داروسازی اروپایی همانند نوارتیس، روش و سانوفی در بازار جهانی شود. این پیروزی مرهون سیاست‌گذاری هوشمندانه اتحادیه اروپا در حوزه دارو است که توانسته منافع صنعت را با مصالح عمومی آشتی دهد.

برخلاف فکر رایج، اتحادیه اروپا هیچگاه به سرکوب قیمتی روی نیاورده است. در عوض، این اتحادیه مدل «قیمت‌گذاری مبتنی بر قیمت» را پیاده کرده است. در این مدل، قیمت دارو بر پایه مقدار اثربخشی درمانی،

هزینه‌های تحقیق و گسترش، و قیاس با درمان‌های جانشین تعیین می‌شود.

شرکت‌های داروسازی می‌توانند محصولات خود را با قیمتی که هزینه‌های تشکیل و تحقیق و گسترش را پوشش می‌دهد، اراعه کنند. اما صندوق‌های بیمه با مذاکره جمعی و خرید عمده، تخفیف‌های قابل توجهی دریافت می‌کنند.

برای داروهای گران‌قیمت و بیماری‌های خاص، اتحادیه اروپا «صندوق‌های همبستگی دارویی» را به وجود اورده است. این صندوق‌ها که با شراکت دولت‌ها، شرکت‌های بیمه و صنایع داروسازی تامین مالی خواهد شد، هزینه داروهای گران‌قیمت را برای بیماران پوشش خواهند داد.

نتیجه این سیاست‌گذاری متوازن، شکل‌گیری یک صنعت دارو پویا و نوآور است. شرکت‌های اروپایی در سال ۲۰۲۳ بیشتر از ۴۰ میلیارد یورو در تحقیق و گسترش اندوخته‌گذاری کردند و سهم قابل توجهی از داروهای نوآورانه جهان را تشکیل می‌کنند.

توانایی اروپا مشخص می کند که می‌توان با طراحی مکانیسم‌های هوشمند، هم از صنعت دارو حمایتکرد و هم دسترسی عادلانه به دارو را ضمانت کرد. کلید پیروزی در پرهیز از سرکوب قیمتی و در عوض، تحکیم نظام‌های حمایتی و بیمه‌ای است.

 

کانادا: قوت چانه‌زنی به جای سرکوب قیمت

کانادا راه متغیری را در مدیریت بازار دارو در پیش گرفته است. این سرزمین به جای این که قیمت‌ها را به طور دستوری سرکوب کند، از قوت خرید متمرکز برای مذاکره با شرکت‌های داروسازی منفعت گیری می‌کند. نتیجه این رویکرد، هم برای صنعت دارو رضایت‌قسمت بوده و هم دسترسی مردم به دارو را ضمانت کرده است.

آژانس خرید دارویی کانادا به نمایندگی از همه استان‌های این سرزمین با تولیدکنندگان مذاکره می‌کند. این تجمیع تقاضا، قوت چانه‌زنی قابل توجهی تشکیل می‌کند. شرکت‌های داروسازی در عوض دریافت خواست‌های بزرگ و طویل مدت، تخفیف‌های قابل توجهی اراعه خواهند داد. مهم‌تر این که این تخفیف‌ها نه از طریق سختی، بلکه در یک فرآیند مذاکره تجاری به دست می‌آید.

این سیستم به صنعت دارو کانادا اجازه داده تا روی پای خود بایستد. شرکت‌های دارویی این سرزمین می‌توانند قیمت پایه محصولات خود را بر پایه هزینه‌های واقعی تعیین کنند. آنها یقین می باشند که سختی غیرمنطقی برای افت قیمت وجود نخواهد داشت و می‌توانند برای تحقیق و گسترش و نوسازی خطوط تشکیل برنامه‌ریزی کنند.

مسئله دلنشین در مدل کانادایی، ضمانت خرید برای تولیدکنندگان است. هنگامی قراردادی امضا می‌شود، شرکت داروسازی مطمعن دارد که حجم مشخصی از محصولش در یک دوره وقتی معین خریداری خواهد شد. این مطمعن به شرکت‌ها اجازه می‌دهد برای گسترش ظرفیت تشکیل اندوخته‌گذاری کنند.

برای داروهای تازه و گران‌قیمت هم مکانیسم اختصاصی‌ای طراحی شده است. دولت با شرکت‌های نوآور قراردادهای مشارکتی امضا می‌کند که در آن، ریسک و منفعت گسترش

داروهای تازه بین دولت و شرکت تقسیم می‌شود. این مدل علتشده کانادا به یکی از قطب‌های تشکیل داروهای بیوتکنولوژی تبدیل شود.

توانایی کانادا درس مهمی دارد: می‌توان به جای سرکوب قیمت، از ابزارهای اقتصادی همانند خرید متمرکز و قراردادهای طویل مدت منفعت گیری کرد تا هم صنعت دارو رشد کند و هم داروی ارزان به دست مصرف‌کننده برسد.

 

ژاپن: قطب نوآوری دارویی آسیا

ژاپن در دهه ۱۹۸۰ با چالشی شبیه ایران امروز روبرو می بود: صنعت دارویی وابسته به واردات و ناتوان از نوآوری. اما این سرزمین با اجرای برنامه «جهش دارویی» توانست در کمتر از سه دهه به یکی از نوآورترین کشورها در حوزه دارو تبدیل شود. تاکدا، آسترازنکا ژاپن و دایچی سانکیو امروز در بین شرکت‌های پیشروی دارویی جهان می باشند.

کلید پیروزی ژاپن در سیاست «قیمت‌گذاری پویا» نهفته است. در این سیستم، قیمت داروهای تازه بر پایه مقدار نوآوری و اثربخشی درمانی تعیین می‌شود. هر چه یک دارو نوآورانه‌تر باشد، شرکت سازنده آزادی عمل بیشتری در قیمت‌گذاری دارد. این سیستم علتشده شرکت‌های ژاپنی به جای تمرکز بر تشکیل داروهای ژنریک ارزان‌قیمت، به سمت گسترش داروهای نوآورانه حرکت کنند.

مسئله مهم در مدل ژاپنی، حمایتدولت از دسترسی زودهنگام به داروهای تازه است. وزارت بهداشت ژاپن برنامه اختصاصی‌ای برای تسریع فرآیند ثبت داروهای نوآورانه دارد. شرکت‌های داروسازی می‌توانند حتی پیش از تکمیل همه مرحله های کارآزمایی بالینی، با اراعه داده‌های اولیه اثربخشی و ایمنی، مجوز موقت دریافت کنند.

قسمت مهم دیگر سیاست ژاپن، نظام پوشش بیمه‌ای کارآمد است. بیمه‌های پایه تا ۷۰ درصد هزینه داروها را پوشش خواهند داد و برای داروهای گران‌قیمت و بیماری‌های خاص، این پوشش به ۹۰ درصد هم می‌رسد. دلنشین اینجاست که بخشی از درآمد حاصل از فروش داروهای نوآورانه صرف تحکیم نظام بیمه‌ای می‌شود.

توانایی ژاپن هم مشخص می کند که راه پیروزی صنعت دارو نه در سرکوب قیمت، بلکه در تشکیل انگیزه برای نوآوری است. این سرزمین توانسته با طراحی یک نظام قیمت‌گذاری هوشمند، هم صنعت دارو پویایی داشته باشد و هم دسترسی مردم به داروهای تازه را ضمانت کند.

 

آلمان: درس‌هایی از یک قوت جهانی

آلمان را می‌توان الگوی موفق مدیریت بازار دارو دانست. این سرزمین که زادگاه غول‌های دارویی همانند بایر و مرک است، توانسته مدلی را طراحی کند که هم از نوآوری حمایتمی‌کند و هم دسترسی عمومی به دارو را ضمانت می‌کند. مسئله دلنشین این که آلمان این پیروزی را بدون توسل به سرکوب قیمتی پیدا کرده است.

در نظام دارویی آلمان، قیمت‌گذاری در مرحله اول آزاد است. شرکت‌های داروسازی می‌توانند برای محصولات تازه خود قیمت تعیین کنند. اما این آزادی با یک مکانیسم کنترلی هوشمند همراه است: «برسی منفعت درمانی». هر داروی تازه باید ثابت کند که نسبت

به داروهای حاضر، منفعت درمانی بیشتری دارد. اگر این منفعت اضافی ثابت نشود، شرکت بیمه از پوشش آن خودداری می‌کند.

این سیستم علتشده شرکت‌های آلمانی به جای رقابت قیمتی، بر نوآوری تمرکز کنند. آنها می‌دانند که تنها راه پیروزی در بازار، گسترش داروهایی است که واقعاً اثربخشی بهتری دارند. نتیجه این رویکرد در آمار اندوخته‌گذاری تحقیق و گسترش نمایان است: صنعت دارو آلمان سالانه بیشتر از ۷ میلیارد یورو در تحقیق و گسترش اندوخته‌گذاری می‌کند.

مسئله کلیدی در مدل آلمانی، همکاری نزدیک بیمه‌های دولتی و خصوصی است. بیمه‌های پایه هزینه داروهای الزامی را پوشش خواهند داد و بیمه‌های تکمیلی، پوشش داروهای تازه و گران‌قیمت را بر مسئولیت می‌گیرند. این تقسیم کار علتشده سختی مالی بر هیچ بخشی از نظام سلامت داخل نشود.

برای بیماران کم‌درآمد هم راه‌حل اختصاصی‌ای اندیشیده شده است: سقف پرداخت از جیب. هیچ بیمار آلمانی ناچار نیست بیشتر از ۲ درصد درآمد سالانه خود را صرف دارو کند. مابقی هزینه‌ها را صندوق‌های حمایتی می‌پردازند که از محل مالیات بر قیمت افزوده تامین خواهد شد.

توانایی آلمان مشخص می کند که می‌توان با طراحی یک نظام هوشمند، هم از نوآوری حمایتکرد و هم دسترسی به دارو را ضمانت کرد. کلید پیروزی در پرهیز از سرکوب قیمتی و در عوض، تشکیل مکانیسم‌های تشویقی برای نوآوری است.

 

برزیل؛ توانایی یک سرزمین در حال گسترش در مدیریت بازار دارو

برزیل به گفتن یک سرزمین در حال گسترش، نمونه جالبی برای ایران است. این سرزمین در دهه ۱۹۹۰ با چالش‌های شبیهی روبرو می بود: صنعت دارو ضعیف، وابستگی شدید به واردات و سختی دسترسی مردم به دارو. اما برزیل با اجرای برنامه «دسترسی همگانی به دارو» توانست هم صنعت دارو خود را منقلب کند و هم مشکل دسترسی به دارو را حل کند.

نقطه عطف در سیاست دارویی برزیل، حرکت از سرکوب قیمتی به سمت «حمایتکار امد» می بود. دولت به جای کنترل دستوری قیمت‌ها، سیستم دوگانه‌ای طراحی کرد. در این سیستم، شرکت‌های داروسازی می‌توانند قیمت محصولات خود را بر پایه هزینه‌های واقعی تعیین کنند، اما دولت از طریق شبکه داروخانه‌های دولتی، داروهای اساسی را با قیمت یارانه‌ای اراعه می‌کند.

برنامه «فارماسیا پاپولار» (داروخانه مردمی) برزیل نمونه موفقی از این سیاست است. این شبکه که اکنون بیشتر از ۳۰ هزار داروخانه را شامل می‌شود، داروهای اساسی را با تخفیف ۹۰ درصدی اراعه می‌کند. مسئله مهم اینجاست که این تخفیف نه از جیب تولیدکننده، بلکه از محل یارانه دولتی تامین می‌شود.

همزمان، برزیل اندوخته‌گذاری قابل توجهی در تحکیم صنعت دارو خود انجام داد. بانک گسترش برزیل خط اعتباری اختصاصی‌ای برای نوسازی کارخانه‌های داروسازی تشکیل کرد. شرکت‌ها می‌توانستند با نرخ‌های ترجیحی وام دریافت کنند، مشروط به این که بخشی از تشکیل

خود را با قیمت توافقی به شبکه فارماسیا پاپولار اراعه کنند.

نتیجه این سیاست‌گذاری هوشمند، رشد دیدنی صنعت دارو برزیل است. این سرزمین امروز نه تنها ۹۳ درصد نیاز داخلی خود را تامین می‌کند، بلکه به صادرکننده مهم دارو در آمریکای لاتین تبدیل شده است. شرکت‌های برزیلی همانند EMS و Aché در زمره بزرگترین تولیدکنندگان داروی منطقه می باشند.

توانایی برزیل مشخص می کند که حتی کشورهای در حال گسترش هم می‌توانند بدون توسل به سرکوب قیمتی، راه‌حل‌های خلاقانه‌ای برای معضل دارو اشکار کنند. کلید پیروزی در تفکیک حمایتاز مصرف‌کننده و حمایتاز تولیدکننده است.

 

درس‌هایی برای ایران

بازدید توانایی کشورهای موفق در مدیریت بازار دارو مشخص می کند که راه‌حل‌های جانشین سرکوب قیمتی وجود دارد. این کشورها با وجود تفاوت‌های اقتصادی و اجتماعی، در چند اصل کلیدی اشتراک دارند:

اصل اول تفکیک حمایتاز مصرف‌کننده و تولیدکننده است. توانایی جهانی مشخص می کند که تلاش برای حمایتاز مصرف‌کننده از طریق سرکوب قیمتی، به تضعیف صنعت دارو و در نهایت صدمه به خود مصرف‌کننده منجر می‌شود. کشورهای موفق، حمایتاز مصرف‌کننده را از طریق نظام بیمه‌ای و یارانه مستقیم انجام خواهند داد.

اصل دوم طراحی مکانیسم‌های تشویقی برای نوآوری است. از ترکیه تا ژاپن، همه کشورهای موفق سیستمی طراحی کرده‌اند که در آن شرکت‌های داروسازی برای نوآوری پاداش می‌گیرند. قیمت‌گذاری پویا که در آن داروهای نوآورانه‌تر امکان قیمت‌گذاری آزادتر دارند، مثالای از این مکانیسم‌ها است.

اصل سوم منفعت گیری از قوت خرید متمرکز به جای کنترل قیمت است. توانایی کانادا و اتحادیه اروپا مشخص می کند که می‌توان از طریق مذاکره و خرید عمده، قیمت‌های مناسب‌تری به دست آورد، بدون این که به سرکوب قیمتی متوسل شد.

اصل چهارم دقت به نقش بیمه‌های تکمیلی است. در همه کشورهای مورد بازدید، بیمه‌های تکمیلی نقش مهمی در پوشش هزینه داروهای گران‌قیمت دارند. این نوشته سختی را از روی بیمه‌های پایه برمی‌دارد و امکان پوشش بهتر داروهای اساسی را فراهم می‌کند.

اصل پنجم تشکیل صندوق‌های حمایتی برای گروه‌های خاص است. از آلمان تا برزیل، همه کشورها مکانیسم‌های اختصاصی‌ای برای حمایتاز بیماران کم‌درآمد و بیماری‌های خاص طراحی کرده‌اند. این صندوق‌ها طبق معمولً از محل مالیات یا شراکت شرکت‌های دارویی تامین خواهد شد.

برای ایران، درس مهم این تجارب این است که راه‌حل معضل دارو نه در سرکوب قیمتی، بلکه در طراحی یک نظام جامع و هوشمند نهفته است. نظامی که در آن هم صنعت دارو امکان رشد و نوآوری داشته باشد و هم دسترسی مردم به دارو ضمانت شود. این مقصد دست‌نیافتنی نیست، اما نیازمند اصلاحات ساختاری و تحول رویکرد از کنترل قیمتی به حمایتهوشمند است.