انتقاد داور شعر فجر از تنزل سازمانی شعر در وزارت ارشاد_خبررسان

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبررسان از تنسیم،‌ نوزدهمین دوره جشنواره شعر فجر به ایستگاه پایانی خود نزدیک می‌شود،‌ قرار است، پنجشنبه دوم اسفند ماه در شیراز با معارفه برگزیدگان به کار خود آخر دهد.

در این دوره بیشتر از ۲ هزار تاثییر به دبیرخانه ارسال شده است،‌ آثاری که بارقه‌ایی از امید در بین آن‌ها دیده می‌شود،‌ اما به حرف های فریبا یوسفی دبیرعلمی این دوره جشنواره با پیشینه شعر فارسی در ایران زیاد فاصله دارند.

در قسمت محاوره در این دوره جشنواره،‌ ۷۴ تاثییر به دبیرخانه جشنواره ارسال شده می بود که نسبت به دیگر قسمت‌ها از کمیت کمتری برخوردار است،‌ قضاوت این آثار را محمد‌مهدی سیار،‌ ابراهیم اسماعیلی اراضی و سیدحسین متولیان بر مسئولیت داشته‌اند.

بعد از اشکار شدن،‌ گزینه‌های نهایی این قسمت،‌ خبررسان از تنسیم با محمد‌مهدی سیار داور این دوره شعر فجر او گفت‌وگویی داشته است، سیار در این او مباحثه  به ویژگی‌های خوب آثار این دوره اشاره کرده و در عین حال پیروی ذهنی و زبانی شاعران از کلیشه‌های رایج در شعر ترانه را از با اهمیت ترین صدمه‌های این قسمت نام برد. قسمت دیگر او گفت‌وگوی سیار با خبررسان از تنسیم به انتقاد او از کمرنگ شدن و یا از بین رفتن جایگاه دستیار وزیر در حوزه شعر در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است،‌ جایگاهی که مهدی اسماعیلی وزیر فرهنگ دولت سیزدهم آن را تشکیل کرد و به علی‌محمد مودب برای آن حکم داد. سیار نیز عضویت در شورایی داشت که ذیل این قائم مقامی در وزارت ارشاد راه اندازی شده می بود. این او مباحثه به شرح ذیل است:

*تسنیم:  آثار برسی شده در قسمت شعر محاوره در نوزدهمین جشنواره شعر فجر را چطور برسی می‌کنید؟

امسال به نظرم روال رو به رشدی داشتیم، از این جهت که چند تاثییر خوب و قابل تأمل بین کارها می بود که به لحاظ روانی زبان یک تشخصی اشکار کرده بودند،‌ یقیناً ذات شعر محاوره یک تیغ دولبه است، از یک جهت امکان پذیر،‌ اینگونه باشد که چون با زبان محاوره و زبان کوچه و بازار سخن می زنیم،‌ شعر به سمت ساده‌گرایی، عوام پسندی، ابتذال و سطحی نگری پیش رود، اما در واقع شاعر باید بتواند با گنجینه‌ای از محاوره‌های اصیل ایرانی و گنجینه امثال و حکم  که با زبان کوچه و بازار سخن می‌زنند و اتفاقا از عمق خوبی هم برخوردارند،‌ ربط اشکار کرده و ظرفیتی تازه برای شعر باز کند.

ظرفیت تازه‌ای برای شعر محاوره باز شده است

طبق معمولً در جشنواره‌ها آن چه که ناظر هستیم،‌ رفتن به سمت گزینه اول یعنی سطحی شدن و سادگی است، اما در این دوره چند اثری بودند که تلاش داشتند از ظرفیت زبان محاوره به سود شعر منفعت گیری کنند و به سمت سخن‌ها، کلمات و دایره واژگانی، واژگان و ضرب المثل‌هایی که در شعر رسمی نمی‌بینم؛ منفعت گیری کرده و این واژگان را زنده کنند، این آثار از بوم‌های گوناگون ایران مخصوصاً ناحیه مرکز و جنوب سرزمین می بود. به این علت در برخی کارها اتفاقات خوبی افتاده می بود که به نظرم ظرفیت تازه‌ای برای شعر محاوره و کلیت شعر فارسی است.

* تسنیم: آیا این تحول مثبت در مضمون و محتوای شعرهای محاوره هم دیده شد؟

بله‌، شعر یک کلیت به هم مدام است، شاعر تا وسعت نگاه اشکار نکند، وسعت کلام هم اشکار نمی‌کند، تا شاعر نتواند زاویه دیدی تازه به حیات اجتماعی اشکار کند، نمی‌تواند ذخیره واژگانی و محاوره‌ای مردم را هم به خوبی استخدام کند و به کار برد. به این علت کارهای مثبتی که ناظر بودیم در حوزره محتوا و مضمون نیز پیشرفت داشتند.

* تسنیم: احتمالا فکر شود که شعر محاوره از دغدغه‌های شخصی شاعر، درونیات و تمایلاتش نشات می‌گیرد،‌ اما در واقع انتظار این است که شعر محاوره نزدیک‌ترین پیوند را با اجتماع،‌ دغدغه‌های مردم و … داشته باشند،‌ به نظر شما چه اندازه شعرهای امسال آینه اجتماع امروز ایران می بود؟

بله،‌ اتفاقا در شعر محاوره چون به زبان کوچه و بازار نزدیک هستیم‌، به زبان مردم سخن می‌گوییم،‌ تمرکز روی درونیات زیاد راهگشا نیست، شاعر باید بتواند سخن عمومی‌تری بزند، حرفی که از حالت شیک و پیک غزل رسمی فاصله بگیرد و شکستی در زبان تشکیل کند، دست‌اندازی در زبان ایحاد کند که کار او را نزدیک از دیگر آثار کند. به همین علت گفتم که شعر محاوره می‌تواند ظرفیت‌های تازه‌ای برای شعر فارسی تشکیل کند و به مسائل روزمره و دغدغه‌های اجتماعی ایرانی نزدیک شود،‌ به نوعی زبان حال و پندار عموم مردم شود، در برخی آثار امسال انصافا حرکت به این سمت وجود داشته است.

پیروی ذهنی و زبانی از کلیشه‌های رایج در بازار ترانه نقص بزرگ آثار محاوره

* تسنیم: اگر بخواهید از یک نقص بزرگ در شعر محاوره که در آثار سال جاری مشاهده کردید،‌ نام ببرید،‌ به چه اشاره می‌کنید؟

همان گونه که گفتم،‌ شعر محاوره یک تیغ دو لبه است و امکان پذیر، ذهنیت ساده‌انگارانه به شاعر القا کند،‌ مسأله‌ای که قسمت بسیاری از کتاب‌های برسی شده به آن دچار بودند،‌ یک عیب بزرگ در شعر محاوره پیروی ذهنی و زبانی از کلیشه‌های رایج در بازار ترانه است، همان نقصی که در ترانه‌ها وجود دارد،‌ ترانه‌هایی رایج و ورد زبان‌ها می‌شود که تهی از هر گونه خلاقیت، تصویرپردازی و نگاه اجتماعی است. فقطً سخن‌های عاشقانه سطحی، گله های‌آمیز و انتقاد و نفرین به معشوق یا قربان صدقه‌های ساده برای معشوق است.

شاعر در کتابش مجموعه‌ای از این گونه کلمات موزون را گردآوری کرده که قیمت خواندن هم ندارد، چه رسد به قیمت قضاوت کردن و وجود در یک جشنواره،‌ متاسفانه قسمت بسیاری از آثار هم اینگونه می بود. گویی شاعران فکر می‌کنند، این ترانه‌ها خوب است و ما هم همانند آن‌ها شعر بگوییم، لابد خوب است.

مطالعه شاعران نیاز امروز شعر محاوره

* تسنیم: به نظر شما نیاز امروز شعر محاوره چیست؟ باید به کدام سمت حرکت کنیم؟

 اول این که شاعران فقط به شنیدار اکتفا نکند، در محاوره سرایی چون محاوره زبان گفتار و شنیدار است، برخی فکر می‌کنند،‌ شنیدار کافی است و نیازی به مطالعه نیست،‌ اما فردی که شعر محاوره می‌گوید، باید سواد محاوره فارسی داشته باشد و سواد محاوره فارسی لازمه‌اش این است که به شنیدار اکتفا نکند، اهل پژوهش باشد،امثال و حکم رایج در شهر خود و شهرهای دیگر، کنایه‌های رایج در شعر خود و دیگران را بخواند، واژگان ناب و مجازها و کنایه‌های نابی که بعضاً رو به فراموشی است،‌ را بشنود،‌ پیاده کند،‌ یادداشت کند.

به این علت شعر محاوره امروز به شدت نیازمند پشتوانه مطالعاتی ـ پژوهشی است، هم پژوهش کتابخوانی و هم میدانی. باید کتاب‌هایی که همانند‌ها و کنایه‌ها‌، اصلاحات عامیانه و … را ثبت و ضبط کرده‌اند‌، توسط شاعر مورد مطالعه قرار گیرد،‌ اگر شعر محاوره به این سمت برود و بتواند فرهنگ مردم را به درستی منعکس کند،‌ به نظر من موفق خواهد می بود.

* تسنیم: اجازه دهید به او گفت و گو جشنواره نیز داخل شویم،‌ نوزده دوره از جشنواره شعر فجر برگزار شده و دیگر نمی‌توان او گفت که جشنواره شعر فجر تا این مدت تثبیت نشده است،‌ اما از سال های قبل تا کنون مدام شاعران و فعالان حوزه ادب و هنر این انتقاد را داشتند که تاثیرگذاری جشنواره شعر فجر بر ادبیات ایران چندان اشکار نیست،‌ به عبارت دیگر جشنواره شعر فجر صرف یک رویدادی است که برگزار شده و آثار برگزیده هر سال را معارفه می‌کند،‌ بدون این که جریان‌سازی داشته و یا اتفاقی را در شعر معاصر منجر شود،‌ شما چه مقدار با این گزینه موافق هستید؟

به نظر من شعر فجر از این جهت که کارنامه یکسال نشر شعر در ایران را مرور می‌کند و برگزیده‌ها را به سلیقه قضاوت و تیم هیئت علمی اشکار می‌کند، کار ملزوم و موفقی است، امکان پذیر در سال‌هایی در بین آثار برگزیده نامداران شعر فارسی وجود داشته باشند و در سال‌های نه‌، اما برآیند کلی وجود شاعران در این جشنواره برایند خوبی است و کیفیت خوبی چه در تیم قضاوت و چه در شرکت کننده‌ها دیده می‌شود،‌ در کل هر کتاب شعری در ایران چاپ شود، در این قضاوت شرکت می‌کند‌، از این جهت جشنواره شعر فجر گسترده است.

بازتاب رسانه‌ای شعر فجر باید زیاد گسترده‌تر باشد

اما درست است،‌ این رقابت آزاد و فراگیر سر و صدای رسانه‌ای به همانند دیگر جشنواره‌های فجر ندارد‌، می‌توان برای شعر هم صدا تشکیل کرد و بازتاب رسانه‌ای آن باید زیاد گسترده‌تر از حالت جاری باشد،‌ این مهم در همکاری جدی‌تری بین صدا و سیما، رسانه‌ها و دبیرخانه جشنواره محقق می‌شود، اگر چتر رسانه‌ای بر جشنواره شعر فجر گسترده‌تر شود،‌ پشتیبانی می‌کند به این که وجهه مردمی جشنواره نیز زیاد تر شود،‌ بایذد فکری اندیشیده شود که بدنه جامعه چطور می‌توانند با جشنواره شعر فجر ربط بیشتری بگیرند حتی چطور می‌توانند در قضاوت‌ها شریک شوند.

گسترده‌تر کردن قضاوت شعر فجر پویایی جشنواره را به جستوجو دارد

یکی از حسن‌های جشنواره شعر فجر این است که برگزیده‌ها را مرور می‌کند؛ یک روندشناسی از شعر سرزمین را می‌توان در آن یافت‌، در حقیقت مسیریابی جریان ادبی سرزمین را مشخص می کند، ضمن این که می‌شود پیشنهادهایی را داشت برای این که هم قضاوت شفاف‌تر شود، هم عمومی‌تر شود. برای نمونه به جای این که یک هیات قضاوت چند نفره محدود داشته باشیم‌، می‌‌توان به جامعه بیشتری از اهل شعر یعنی ۵۰ تا ۱۰۰ شاعر حق رای داد و آثار نهایی با یک اجماع بیشتری انتخاب شوند.

این اتفاق جنب و جوش ادبی و فضای ادبی پویاتر و زنده‌تری می‌سازد. در دوره‌های قبل نیز این او گفت و گو توسط موسس جشنواره شعر فجر علیرضا قزوه نقل شد و از دل جلسات نظر برنامه تلویزیونی سرزمین شعر به وجود آمد.که تعداد بسیاری از شاعران در آن شرکت کردند و یک برنامه رسانه‌ای فراگیر در حوزه شعر شد.

انتقاد از حذف جایگاه دستیار وزیر ارشاد در امور شعر

هر چند من یک انتقاد نیز به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دارم،‌ در دوره تازه وزارت ارشاد متاسفانه نه شورای شعر راه اندازی شده نه جایگاه دستیار وزیر در امور شعر به نظر می‌رسد که وجود دارد؛ جامعه ادبی از این نوشته گله های‌مند است، از وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و از ریاست جمهور انتظار داریم که در دولت وفاق با به کارگیری همه سلیقه‌ها در حوزه شعر اجازه ندهند که شعر از جایگاهی که اشکار کرده نزول کند.

توقع ما از دولت این است که زیاد فرهنگی‌تر، ریشه‌ای‌تر و جدی‌تر برخورد کند. من به گفتن داور نوزدهمین جشنواره شعر فجر این گله های را حق خود می‌دانم‌، اگر امروز نوزده دوره جشنواره شعر فجر داریم برای این است که وزرای هر دولت آن را ادامه داده‌اند‌، شخص آقای صالحی نیز در مدیریت قبل خود بر وزارت ارشاد این جشنواره را ادامه داده است،‌ در دولت سیزدهم جایگاهی به نام دستیار وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در امور شعر به تصویب رسید که عمل های خوبی نیز داشته اما چرا در دولت تازه این جایگاه نادیده گرفته شده است؟

*تسنیم: آیا وزرات ارشاد در دوره تازه اصلا جلسه‌ای با شما و دیگر اعضای شورا و یا آقای مودب به گفتن دستیار وزیر در امور شعر داشته است؟ چرا می‌فرمایید این جایگاه تعطیل شده است؟

بله‌، ابتدای وجود دولت،‌ آقای صالحی جلسه‌ای در وزارتخانه داشتند،‌ اما سپس از آن هیچ چیزی مبنی بر این که فعالیت شورا ادامه داده شود یا نه،‌ نقل نشده است،‌ در اصل  بدون خبر و سخن مکتوب و شفاهی این ربط قطع شده است،‌ نه نشستی راه اندازی شده نه شورایی راه اندازی شده و نه سراغی گرفته‌‌اند.

انتهای مطلب/