طنزنویسان از زیر قبای “چرند پرند” بیرون آمده اند_خبررسان

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبررسان از تنسیم، بیست و نهمین نشست «صد کتاب ماندگار قرن» با بازدید کتاب «چرند و پرند»، تاثییر ماندگار علی‌اکبر دهخدا با وجود رویا صدر و اسماعیل امینی امروز، ۲۴ فروردین‌ماه در کتابخانه ملی ایران برگزار شد. 

در این نشست، ابعاد گوناگون طنز اجتماعی و انتقادی دهخدا در مجموعه‌ «چرند و پرند» مورد تحلیل قرار گرفت؛ اثری که نه‌تنها از نظر ادبی، بلکه از منظر تاریخی و اجتماعی نیز جایگاهی ماندگار دارد.

صدر در این جلسه با اشاره به جایگاه “چرند و پرند”، آن را اثری اثرگذار بر حوزه طنزنویسی و داستان‌نویسی دانست و او گفت: هنگامی آن زمان که در موسسه گل‌آقا بودیم و از آقای صابری درمورد شناخت طنز می‌پرسیدیم، اصرار می‌کرد که چندین دفعه و چندین دفعه “چرند پرند” را بخوان.

به حرف های او؛ همانطور که معروف است داستان‌نویسی قرن نوزدهم از زیر شنل گوگول به دنیا آمد، معتقدم طنزنویسان از زیر قبای دهخدا بیرون آمده‌اند و “چرند پرند” را می‌توان نقطه‌ عطفی در داستان مدرن فارسی‌به شمار آورد. 

قسمت دیگر سخنان صدر به رمز ماندگاری “چرند پرند” و تأثیر آن بر ادب فارسی تعلق داشت. او در این‌باره او گفت: ژورنالیسم ارمغان مشروطه و “چرند پرند” آغازگر طنز ژورنالیستی است که به مردم و خواسته‌های آنها تکیه دارد و با استبداد مبارزه می‌کند. “چرند پرند” برخلاف طنز قبل از خود که زیاد تر شخصی می بود و مخاطب خاص داشت، از ادبیات خواص فاصله می‌گیرد و به آدم‌های آثارش اجازه می‌دهد که با زبان خود سخن بگویید کنند، در واقع دهخدا از این طریق لحن را داخل داستان فارسی می‌کند. 

این منتقد با گفتن این که دهخدا از این طریق و با به کارگرفتن نام مستعار دخو که نمادی از آدم طنازی است که در آثار عبید زاکانی هم وجود دارد، به نویسنده‌ای پیشتاز برای ادبیات بعد از خود تبدیل می‌شود. به حرف های او؛ مضمون طنز پیش از دهخدا شخصی و با مخاطب خاص و محدود و بازتاب‌دهنده فضای ذهنی نویسنده می بود، اما چرند پرند در عین مطرح خواسته‌های مشروطه از جمله حاکمیت قانون، به مبارزه با استبداد نیز می‌پردازد. به مستمسک قرار دادن دین توسط حاکمان و متحجران انتقاد می‌کند و به تناسب به نقد فرهنگی و اجتماعی جامعه نیز می‌پردازد و از نقد بنیان‌های فرهنگی همانند خرافه‌پرستی غفلت نمی‌کند.

صدر در قسمت دیگر سخنان خود با اشاره به قسمت‌هایی از “چرند پرند” به نگاه دهخدا به زنان و جایگاه آنان در این تاثییر از دهخدا پرداخت و تصریح کرد: شیوه برخورد دهخدا با زنان را می‌توان آینه زمانه‌اش دانست. در نگاه اصلاح‌طلبانه، زنان در آثار او از دو وجه مورد اجحاف قرار می‌گیرند؛ نخست از سوی فرهنگ مردسالار که زنان را جنس دوم می‌دانند و فرد دیگر، فرهنگ سنتی و قشری که راه آموزش را بر روی زنان می‌بندند. او مکرراً نسبت به برخورد ظالمانه به زنان در خانواده و جامعه انتقاد و به نشانه‌هایی از بی‌پناهی زنان اشاره می‌کند. 

وی با گفتن این که دهخدا علی‌رغم منفعت گیری از لحن و زبان عامیانه، درست‌نویسی را در نوشته‌های خود مراعات می‌کند، دقت او به نیازهای زمانه را از دیگر رازهای ماندگاری چرند پرند دانست و یادآور شد: طنز، اجتماعی‌ترین قسمت ادبیات است و هنگامی مطبوعاتی می‌شود، دقت نویسنده به روح زمانه اهمیت اشکار می‌کند. هنر دهخدا در واقع فهمیدن این نیاز است؛ به‌طوری که مخاطب امروز با خواندن آن حس غریبگی نمی‌کند و مطالب برای او نشانه‌های کهنگی ندارد؛ حتی اگر آدم‌های آن دوره را نشناسد و از رویدادهای تاریخی آن زمان خبر نداشته باشد.

به حرف های او؛ ابداع در مطرح مطالب، تنوع حیرات‌انگیز در منفعت گیری از قالب‌ها همانند او گفت‌وشتود، نمایشنامه و… که ره‌آورد تسلط دهخدا بر زبان و واژگان فارسی است و تنوع منفعت گیری در شگردهای ادبی؛ از تشبیه و کنایه گرفته تا تضاد، مدح همانند به ذم و … جهت شده تا دهخدا داخل حیطه‌های گوناگون زندگی مردم شود و تاثییر او به یک کلاس نوشتاری در طنزنویسی تبدیل. 

انتهای مطلب/