آشنایی با مهم ترین تفاوت های خشت و آجر
آجر و خشت دو ماده ساختاری هستند که از دیرباز در معماری و ساختمان‌سازی به‌کار می‌روند. با وجود شباهت‌هایی که میان این دو وجود دارد، تفاوت‌های اساسی در فرایند تولید، ویژگی‌ها و کاربردهای آن‌ها وجود دارد. در این مقاله به بررسی مهم‌ترین تفاوت‌های خشت و آجر پرداخته‌ایم.
تعریف خشت و آجر
- خشت: خشت به قطعه‌ای از گل یا خاک رُس گفته می‌شود که به‌طور دستی یا با استفاده از قالب‌های خاص ساخته می‌شود. این ماده معمولاً در دمای معمولی خشک می‌شود و هیچ‌گونه فرآیند حرارتی در تولید آن به‌کار نمی‌رود. در گذشته، خشت‌ها به‌صورت سنتی در محل‌های ساخت‌وساز ساخته می‌شدند.
- آجر: آجر به قطعه‌ای از خاک رُس یا سایر مواد معدنی گفته می‌شود که در کوره‌هایی با دمای بسیار بالا (بین ۹۰۰ تا ۱۲۰۰ درجه سانتی‌گراد) پخته می‌شود. این فرآیند حرارتی باعث استحکام و مقاومت بالاتر آجر نسبت به خشت می‌شود. انواع آجرها نظیر آجر نسوز در اندازه‌های استاندارد و مختلفی تولید می‌شوند و معمولاً به‌صورت صنعتی ساخته می‌شوند.
فرآیند تولید آجر و خشت
- تولید خشت: برای تولید خشت، خاک رُس یا گل را با مقدار کمی آب مخلوط کرده و آن را در قالب‌های چوبی یا فلزی شکل می‌دهند. سپس این قالب‌ها را در سایه یا در فضای آزاد خشک می‌کنند. فرآیند خشک شدن خشت ممکن است چند روز طول بکشد و هیچ‌گونه حرارتی در این مرحله اعمال نمی‌شود.
- تولید آجر: تولید آجر معمولاً شامل مراحل متعددی است. ابتدا خاک رُس با دیگر مواد معدنی مخلوط می‌شود و سپس تحت فشار قرار می‌گیرد تا شکل بگیرد. پس از شکل‌گیری، آجرها در کوره‌های صنعتی با دمای بالا (۹۰۰ تا ۱۲۰۰ درجه سانتی‌گراد) پخته می‌شوند. این فرآیند حرارتی باعث سختی و استحکام آجر می‌شود.
مقایسه آجر و خشت از نظر استحکام و مقاومت
- استحکام خشت: خشت به‌دلیل نداشتن فرآیند پخت، نسبت به آجر از مقاومت کمتری برخوردار است. خشت‌ها عموماً به‌طور طبیعی در برابر فشار یا آب مقاومت کمی دارند و در اثر شرایط جوی مختلف به‌ویژه رطوبت دچار تخریب می‌شوند.
- استحکام آجر: آجرها به‌واسطه فرآیند پخت در کوره دارای استحکام بالاتری هستند. مقاومت در برابر فشار، حرارت و رطوبت از ویژگی‌های برجسته آجر است. این ویژگی‌ها باعث شده‌اند که آجرها برای استفاده در ساختمان‌ها، دیوارها و نماهای خارجی بسیار مناسب باشند.
بررسی کاربردهای آجر و خشت
- کاربرد خشت: خشت‌ها در گذشته بیشتر در ساخت ساختمان‌های روستایی، دیوارهای داخلی و حتی در ساخت برخی از بناهای تاریخی کاربرد داشتند. به دلیل عدم پخت کافی، استفاده از خشت بیشتر در مناطق خشک و با شرایط جوی مناسب انجام می‌شود. در ساختمان‌های روستایی، به‌ویژه در ایران، از خشت به‌عنوان یک ماده ساختمانی اقتصادی و در دسترس استفاده می‌شد.
- کاربرد آجر: آجرها به‌دلیل مقاومت و استحکام بالا در ساخت دیوارها، سقف‌ها، نمای ساختمان‌ها، ساختمان‌های بلند، ساختمان‌های صنعتی و حتی در پروژه‌های عظیم ساختمانی مورد استفاده قرار می‌گیرند. آجرهای نسوز برای ساخت کوره‌ها، شومینه‌ها و سایر مواردی که نیاز به تحمل حرارت بالا دارند، استفاده می‌شوند.
مقاومت آجر و خشت در برابر عوامل محیطی
- مقاومت خشت: یکی از ضعف‌های بزرگ خشت‌ها این است که در برابر رطوبت و بارندگی حساسیت بالایی دارند. در مناطقی که بارندگی زیاد است، خشت‌ها ممکن است به‌سرعت خراب شوند و نیاز به نگهداری بیشتری داشته باشند. در فصل‌های مرطوب، خشت‌ها به‌راحتی ترک می‌خورند و حتی ممکن است شسته شوند.
- مقاومت آجر: آجرها به‌دلیل فرآیند پخت، مقاومت بیشتری در برابر رطوبت، بارندگی و تغییرات دما دارند. به‌ویژه آجرهایی که در کوره‌های با دمای بالا پخته می‌شوند، می‌توانند در برابر شرایط جوی سخت مقاومت کرده و برای مدت‌های طولانی در ساختمان‌ها دوام بیاورند.
هزینه تولید خشت و آجر
- هزینه تولید خشت: تولید خشت به‌دلیل فرآیند ساده و نیاز به تجهیزات کم، ارزان‌تر از آجر است. در بسیاری از مناطق روستایی، تولید خشت به‌صورت دستی انجام می‌شود و نیازی به تجهیزات پیچیده ندارد. این ویژگی باعث می‌شود که خشت‌ها برای استفاده در مناطق کم‌درآمد و پروژه‌های کوچک مناسب باشند.
- هزینه تولید آجر: تولید آجر به‌دلیل نیاز به کوره‌های صنعتی و فرآیندهای پیچیده‌تر گران‌تر از تولید خشت است. هزینه انرژی برای پخت آجر در کوره‌های صنعتی یکی از عوامل مؤثر در قیمت آن‌هاست. به همین دلیل آجرها برای پروژه‌های بزرگ و ساختمان‌های تجاری و مسکونی مناسب‌تر هستند.
تاثیرات زیست محیطی خشت و آجر
- تاثیرات زیست‌محیطی خشت: تولید خشت از نظر زیست‌محیطی کم‌ضررتر از تولید آجر است، زیرا نیاز به انرژی کمتری دارد و در بیشتر موارد از منابع محلی خاک برای ساخت آن استفاده می‌شود. همچنین، خشت‌ها به‌راحتی قابل بازیافت هستند.
- تاثیرات زیست‌محیطی آجر: تولید آجر به‌دلیل نیاز به کوره‌های صنعتی و مصرف انرژی بالا، ممکن است تاثیرات زیست‌محیطی بیشتری داشته باشد. استفاده از سوخت‌های فسیلی در کوره‌ها و تولید گازهای گلخانه‌ای از جمله مشکلاتی است که در فرآیند تولید آجر وجود دارد.
تفاوت آجر و خشت از نظر دوام و طول عمر
- دوام خشت: خشت‌ها به‌دلیل نداشتن فرآیند پخت و نبود استحکام کافی، دوام کمتری دارند و تحت تاثیر شرایط جوی سریع‌تر خراب می‌شوند. به‌ویژه در مناطقی که بارندگی زیاد است، عمر مفید خشت‌ها کوتاه‌تر است.
- دوام آجر: آجرها به‌دلیل فرآیند پخت و ویژگی‌های فیزیکی قوی‌تر، دوام بیشتری دارند و می‌توانند برای مدت طولانی در شرایط مختلف محیطی مقاومت کنند. به‌ویژه آجرهایی که در کوره‌های با دمای بالا پخته می‌شوند، دارای طول عمر بیشتری هستند.
نتیجه گیری
آجر و خشت هرکدام ویژگی‌ها، مزایا و محدودیت‌های خود را دارند. خشت به‌دلیل ارزان‌بودن و فرآیند ساده تولید، در مناطق روستایی و پروژه‌های کوچک‌تر مورد استفاده قرار می‌گیرد. در مقابل، آجر به‌دلیل مقاومت بالا، دوام طولانی و مقاومت در برابر شرایط محیطی سخت، برای پروژه‌های بزرگ‌تر و ساختمان‌های بلندمرتبه کاربرد بیشتری دارد.
انتخاب بین خشت و آجر بستگی به نوع پروژه، شرایط محیطی و بودجه دارد و باید با توجه به نیازهای خاص هر پروژه انجام شود.
