۷ مشکل اصلی کشاورزان زعفران که بازار طلای سرخ را به خطر انداخته
آخرین بار که محمد آقا، کشاورز ۵۲ ساله از روستای زاوه قاینات، در آینه نگاه کرد، چین‌وچروک‌های صورتش از نگرانی عمیق‌تر شده بود. او که ۲۵ سال عمرش را صرف کشت زعفران کرده، امسال برای اولین بار احساس می‌کند که ممکن است مجبور شود زمین‌هایش را بفروشد.
صدای او هنوز در گوش‌مان طنین‌انداز است:
مگه ما گناهی کردیم که این همه مشکل سرمان اومده؟ بارون نمی‌باره، آب نیست، قیمت پیاز آسمون رفته، ولی وقتی محصول می‌فروشیم، دلال سود رو می‌بره!
داستان تلخ کشاورزانی که طلای سرخ می‌کارند، اما فقر می‌درونند
در دل کویر خراسان، جایی که زمین خشک و بی‌آب، معجزه‌ای به نام زعفران را به دنیا می‌آورد، هزاران کشاورز با مشکلاتی دست و پنجه نرم می‌کنند که نه تنها معیشت آن‌ها را تهدید می‌کند، بلکه آینده صنعت زعفران ایران را نیز در خطر قرار داده است.
خشکسالی قاینات؛ وقتی آسمان پشت به کشاورزان کرد
نابودی ۶۰ درصد مزارع در یک فصل
حسن آقا از روستای نیمبلوک قاینات، با چشم‌هایی که رد اشک‌های فراوان در آن‌ها نمایان است، تعریف می‌کند: “۲۰ سال داشتم پیاز جمع می‌کردم، ولی زمستان پارسال یک‌شبه همه‌شون نابود شد. سرما اون‌قدر شدید بود که حتی پیازهای زیر زمین هم یخ زدن.”
آمارهای رسمی نشان می‌دهد که خشکسالی قاینات و سرمای بی‌سابقه زمستان ۱۴۰۱، بیش از ۶۰ درصد از مزارع زعفران این منطقه را نابود کرد. این در حالی است که قاینات به عنوان قطب اصلی تولید زعفران ایران شناخته می‌شود.
اثرات زنجیره‌ای بر کشاورزان
خشکسالی نه تنها محصول امسال را از بین برد، بلکه:
- پیازهای زعفران که سرمایه اصلی کشاورزان محسوب می‌شود، آسیب جدی دید
- هزینه تولید به دلیل نیاز به آبیاری بیشتر چندین برابر شد
- بسیاری از کشاورزان مجبور به فروش زمین‌هایشان شدند
گرانی بی‌برکت؛ چرا افزایش قیمت زعفران سود کشاورزان نشد؟
پارادوکس عجیب بازار زعفران
علی رضا محمدی، کشاورز ۴۵ ساله از بیرجند، با تلخی می‌گوید: “هر کیلو زعفران اصل الان ۱۲۰ میلیون تومان، ولی ما همون قیمت سال قبل می‌فروشیم به دلال‌ها. اون‌ها محصول ما رو چند برابر می‌فروشن، ولی ما هنوز قرض‌هامون رو نتونستیم پس بدیم.”
این مسئله ریشه در ساختار ناکارآمد بازار زعفران دارد:
مشکل اصلی: کشاورزان به دلیل فقدان دسترسی مستقیم به بازار، مجبورند محصول خود را با قیمت بسیار کمتر از نرخ نهایی به واسطه‌ها بفروشند.
نابرابری عجیب در توزیع سود
طبق بررسی‌های انجام شده:
- سهم کشاورز از قیمت نهایی: ۲۰-۲۵ درصد
- سهم واسطه‌ها و دلال‌ها: ۷۵-۸۰ درصد
کاهش تولید زعفران؛ زنگ خطر برای آینده
آمار تکان‌دهنده کاهش تولید
سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی اعلام کرده که تولید زعفران استان در سال ۱۴۰۳ نسبت به سال قبل ۴۵ درصد کاهش یافته است. این کاهش نه تنها به دلیل عوامل اقلیمی، بلکه به دلیل عدم رغبت کشاورزان به ادامه کشت این محصول است.
احمد خسروی، رئیس انجمن زعفران قاینات، هشدار می‌دهد: “اگه همین وضع ادامه پیدا کنه، تا ۵ سال دیگه خیلی از کشاورزان زعفران رو رها می‌کنن و به سراغ محصولات دیگه می‌رن.”
بحران آب؛ دشمن اصلی کشاورزان زعفران
نابودی چاه‌های آب
محمود قربانی، کشاورز ۶۲ ساله از خضری، با ناامیدی توضیح می‌دهد: “چاه ما که ۴۰ سال آب داشت، الان خشک شده. حالا باید از ۲۰ کیلومتری آب بیاریم. هزینه‌ش اون‌قدر زیاده که صرفه نداره.”
تبدیل کشت آبی به کشت دیم
بسیاری از کشاورزان مجبور شده‌اند زعفران خود را که سابقاً با آبیاری کشت می‌کردند، به صورت دیم تولید کنند. این تغییر منجر به کاهش ۵۰ تا ۶۰ درصدی عملکرد شده است.
فشار مالی؛ وقتی قرض‌ها کمر کشاورزان را می‌شکند
افزایش هزینه‌های تولید
هزینه تولید هر کیلوگرم زعفران در سال ۱۴۰۴ به بیش از ۸۰ میلیون تومان رسیده، در حالی که این رقم در سال ۱۴۰۱ حدود ۳۵ میلیون تومان بود.
عوامل اصلی افزایش هزینه:
- گرانی سوخت و کود
- افزایش دستمزد کارگران
- هزینه‌های آبیاری
- قیمت پیاز زعفران
مشکل تأمین اعتبار
اکثر کشاورزان زعفران از دسترسی به تسهیلات بانکی مناسب محروم هستند. نرخ سود بالای وام‌ها و روند پیچیده دریافت آن‌ها، این قشر را بیش از پیش تحت فشار قرار داده است.
عدم دسترسی به بازار؛ حلقه مفقوده موفقیت
انحصار دلال‌ها
یکی از اصلی‌ترین مشکلات کشاورزان، عدم دسترسی مستقیم به بازار است. اکثر آن‌ها مجبورند محصول خود را به دلال‌ها بفروشند که قیمت‌ها را به صورت یکجانبه تعیین می‌کنند.
فریدون احمدی، کشاورز زعفران از نهبندان، توضیح می‌دهد: “ما اصلاً نمی‌دونیم زعفران‌مون توی بازار چند فروخته می‌شه. هر چی دلال بگه، قبول می‌کنیم چون راه دیگه‌ای نداریم.”
عدم اطلاع از قیمت واقعی
بسیاری از کشاورزان از قیمت واقعی محصولشان در بازار بی‌اطلاع هستند و این موضوع باعث می‌شود تا سود اصلی به دست واسطه‌ها برسد.
مشکلات فنی و عدم نوآوری در کشت
استفاده از روش‌های سنتی
علی‌رغم پیشرفت‌های تکنولوژیکی، اکثر کشاورزان زعفران همچنان از روش‌های سنتی استفاده می‌کنند که بازدهی پایین و هزینه بالایی دارد.
عدم دسترسی به تکنولوژی مدرن
کشاورزان به دلیل فقدان اطلاعات و منابع مالی کافی، نمی‌توانند از تکنولوژی‌های نوین مانند سیستم‌های آبیاری قطره‌ای یا روش‌های مدرن خشک‌کردن استفاده کنند.
راه‌حل‌هایی برای نجات طلای سرخ
نقش دولت در حمایت از کشاورزان
دولت باید با ارائه تسهیلات مناسب، آموزش‌های فنی و ایجاد بازارهای مستقیم، از کشاورزان زعفران حمایت کند. همچنین سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های آبی و ایجاد سیستم‌های نوین آبیاری ضروری است.
تشکیل تعاونی‌های تولید و فروش
ایجاد تعاونی‌هایی که کشاورزان بتوانند محصول خود را مستقیماً و با قیمت عادلانه عرضه کنند، می‌تواند بخش زیادی از مشکلات را حل کند.
آیا هنوز امیدی باقی مانده؟
داستان کشاورزان زعفران، داستان مردمی است که علی‌رغم تمام مشکلات، همچنان امیدوار به آینده‌ای بهتر هستند. آن‌ها که طلای سرخی را به دست می‌آورند که فخر ایران محسوب می‌شود، شایسته حمایت و توجه بیشتری هستند.
همان‌طور که مهندس رضا اصفهانیان، کارشناس اقتصاد کشاورزی می‌گوید:
زعفران نه تنها یک محصول کشاورزی، بلکه میراث فرهنگی و اقتصادی ماست که باید از آن محافظت کنیم.
اگر امروز اقدام نکنیم، فردا ممکن است طلای سرخی برای فخر فروشی نداشته باشیم. یکی از راه‌های حمایت از این قشر زحمتکش، خرید از مراکزی است که محصول را مستقیماً از کشاورز تهیه می‌کنند.
چه نظری درباره مشکلات کشاورزان زعفران دارید؟ راه‌حل‌های بهتری برای حمایت از آن‌ها پیشنهاد می‌دهید؟ نظرات خود را در بخش کامنت‌ها با ما به اشتراک بگذارید.
منبع:
خبرگزاری مهر – فروشگاه آنلاین شریفیان – شبکه اطلاع رسانی راه دانا
