معاویه را به سبک خودم بازی کردم؛ دفاع بهرام ابراهیمی از لحن «مهمان کشی»_خبررسان

خبررسان از تنسیم- مجتبی برزگر؛ برنامه پلاتو: این شب‌ها سریال «مهمان‌کشی» از شبکه یک سیما پخش می‌شود؛ مجموعه‌ای که روایت تازه‌ای از عاشورای حسینی و شخصیت حضرت مسلم بن عقیل را به عکس می‌کشد. یکی از چالش‌برانگیزترین نقش‌های این سریال، بازی بهرام ابراهیمی در نقش معاویه است؛ شخصیتی که پیش‌تر بزرگان تئاتر و سینما همچون بهزاد فراهانی و اکبر زنجانپور آن را بازی کرده‌اند.

ابراهیمی اما نه تنها در بازی، بلکه در نگاهش به معاویه نیز متفاوت است. او معتقد است این شخصیت تاریخی فراتر از آن تصویری است که زیاد تر از او می‌شناسیم؛ معاویه‌ای که نخستین پادشاه اسلام می بود و تأثیر عمیقی بر تاریخ جهان اسلام و حتی اروپا گذاشت.

در این او مباحثه، ابراهیمی از انتخاب نقش، چالش‌های بازی در آن و عکس العمل‌ها به سریال می‌گوید و درمورد نقدهایی که به زبان و لحن «مهمان‌کشی» داخل شده، توضیح می‌دهد.

اگر شما هم به تاریخ اسلام، روایت‌های تازه و پشت‌صحنه سریال‌های تاریخی علاقه‌مندید، این او مباحثه را از دست ندهید. با ما همراه باشید و از زوایای گوناگون با «مهمان‌کشی» و نقش‌آفرینی بهرام ابراهیمی آشنا شوید.

مشروح این او مباحثه به قرار زیر است:

.

نقش معاویه برای من چالش بزرگی می بود

* این شب‌ها سریال «مهمان کشی» از شبکه یک سیما پخش می‌شود. سریالی که به‌نوعی سپس از زمان‌ها تلویزیون جسارت و بودجه ملزوم را برای ساخت قصه امام حسین (ع) و عاشورا تعلق داده است. قصه این سریال روی حضرت مسلم بن عقیل(ع) متمرکز است. شما در این سریال نقش معاویه را بازی می‌کنید؛ نقشی که پیش‌تر استادانی همانند بهزاد فراهانی، اکبر زنجانپور در سریال‌های امام علی(ع) و تنهاترین سردار ایفا کردند و جمال سلیمان و لُجین اسماعیل در فیلم رستاخیز و سریال عربی «معاویه» نقش معاویه را بازی کرده‌اند. شما چطور شخصیت معاویه را دیدید؟ آیا خودتان انتخاب کردید این نقش را بازی کنید یا دوست داشتید نقش فرد دیگر داشته باشید؟

من طبق معمولً جزو افرادی هستم که نقش‌ها را انتخاب می‌کنم. یقیناً در سینما و تلویزیون ما زیاد تر انتخاب می‌شوید تا انتخاب‌کننده، اما همه تلاشم این است که نقش‌ها را خودم انتخاب کنم. در این پروژه هم پیشنهادی دیگر داشتم که آن را رد کردم چون بازیگر زیاد خوبی جای من گذاشتند.

نقش معاویه برای من چالش زیاد بزرگی می بود، به‌خصوص که سریال عربستان سعودی درمورد معاویه با بودجه‌ای نزدیک به ۱۰۰ میلیون دلار ساخته شده می بود؛ بودجه‌ای که ما به زحمت به یک میلیون دلار نزدیک شدیم و نزدیک به یک سال و چند ماه روی «مهمان کشی» کار کردیم.

نمی‌خواستم با استاد زنجانپور و بهزاد فراهانی دوئل کنم

* بعد چرا نقش معاویه را پذیرفتید و این نقش برای شما چه چالشی داشت؟

من معاویه را دوست داشتم. هنگامی آقای ایرج کریمی، انتخاب بازیگر، از طریق پسرم آقا دانیال که خودش در سریال بازی می‌کرد به من نظر داد، این نقش برایم یک چالش شگفت می بود. نه این که بخواهم با استادانی همانند اکبر زنجان‌پور یا بهزاد فراهانی رقابت کنم یا دوئل داشت باشم، بلکه خودِ شخصیت معاویه یک چالش بزرگ می بود.

معاویه چهره‌ای پیچیده است. زیاد نمی‌توان درمورد‌اش ساده سخن زد چون آثار منفی تاریخی بسیاری دارد، همانند جنگ صفین و جنگ ناکامی امام حسن (ع). اما من قبل از هر چیز فکر می‌کنم معاویه اولین کسی است که در تاریخ اسلام به حکومت فکر کرد، نه ولایت. حکومت معاویه، حکومت ولایی یا دینی نبوده است، بلکه زیاد تر یک حکومت سلطنتی می بود. یعنی پادشاهی؛ به زبان ساده، معاویه اولین کسی می بود که پادشاهی را داخل دنیای اسلام کرد.

معاویه فاتح دمشق می بود و حضورش در آنجا تأثیرات تاریخی عمیقی گذاشت. برخی مورخان اعتقاد دارند او علتشد کلید جنگ‌های صلیبی چند قرن سپس زده شود؛ چراکه وجود و تسلط او در مناطق مهم اروپایی آن زمان راه را برای این جنگ‌ها باز کرد. به این علت، معاویه شخصیتی باهوش و مهم است که باید آن را به درستی شناخت.

مطابق کتاب «تاریخ سیاسی اسلام» نوشته دکتر حسن ابراهیم حسن از استادان الازهر مصر، معاویه جزو چهار عقلای بزرگ صدر اسلام است. این چهار نفر عبارت‌اند از: امیرالمؤمنین علی (ع)، فاتح ایران سعد بن ابی‌وقاص، عمروعاص مشاور معاویه که بعدها حاکم مصر شد و یقیناً خود معاویه. این جایگاه، چالشی بزرگ برای بازیگری همانند من می بود تا نسخه‌ای تازه از این شخصیت اراعه دهم.

تلاش کردم معاویه را به شیوه خودم بازی کنم

* با این اوصاف، آیا به بازی‌های قبل بزرگان در این نقش فکر کردید؟

اصلاً. من به نحوه بازی اکبر زنجان‌پور یا بهزاد فراهانی فکر نکردم. با پشتیبانی تیم نویسنده، کارگردان، فیلمبردار، صدابردار و گریمور، تلاش کردم نقش معاویه را به شیوه خودم و با جزئیات متفاوت اجرا کنم تا تصویری تازه و متفاوت برای مخاطب بسازم.

تصویری متفاوت از معاویه؛ از حیله‌گر سیاسی تا لحظات پایانی زندگی

* آقای ابراهیمی، طبق معمولً معاویه در ذهن‌ها به‌گفتن یک شخصیت حیله‌گر، سیاسی و بدذات شناخته می‌شود. اما در سریال شما یک وجه متفاوت هم از او دیده می‌شود، به‌اختصاصی در لحظات آخر عمرش. برای مثالً صحنه‌ای که اهالی بصره همراه ابن زیاد می‌آیند و معاویه به آنها می‌گوید اگر می‌خواهید حاکم‌تان را عوض کنم. شما چه مقدار توانستید خودتان را با این عکس تازه و لحظات پایانی زندگی معاویه دچار کنید و چطور به این نقش نزدیک شدید؟

تلاش کردم خودم را به گفتن بازیگر با «معاویه» خودم هماهنگ کنم، نه این که فقطً جستوجو بازسازی تصویری کلیشه‌ای باشم. برای مثالً هنگامی نقشی همانند یک ژنرال به من می‌سپارند، تصویری ذهنی از آن ژنرال دارم و تلاش می‌کنم بر پایه همان اجرا کنم. نه این که بیایم روی جزئیات غیرضروری همانند حرکت پای راست یا این چیزها تمرکز کنم. من زیاد تر شیرجه می‌زنم توی نقش، با همه اطلاعات و دانسته‌هایی که درمورد شخصیت دارم، و زیاد تر به روح و کلیت نقش فکر می‌کنم تا به ظواهر و جزئیات کم‌اهمیت.

عکس العمل‌ها به سریال «مهمان‌کشی» و نقدهای لحن و ادبیات

* هنگامی سریال «مهمان‌کشی» روی آنتن رفت، بازتاب‌های مختلفی داشت؛ زیاد‌ها این کار را دوست داشتند اما گروهی هم به لحن و ادبیات فیلم‌نامه نقد کردند و آن را با سریال «مختارنامه» قیاس کردند. نظر شما درمورد این نقدها چیست؟

این قیاس غلط است. اجازه بدهید یک مثال بزنم. ما سال‌ها است که درمورد تاریخ دو سه قرن اول اسلام فقط به نثری نزدیک به نثر آن دوران اکتفا کردیم؛ یعنی متنی که متعلق به قرن سوم و چهارم هجری است. اکنون ببینید مخاطب امروز چطور می‌تواند با آن قرن ربط برقرار کند؟ این قضیه ساده انگاری نیست؛ بلکه ساده‌نگاری است. ما متن را ساده‌انگاری نکردیم، بلکه به زبان ساده‌نگاری پرداختیم.

علت ساده‌نگاری متن و الزام آن برای مخاطب امروز

* یعنی شما معتقدید لحن و زبان سریال به‌خاطر نیاز مخاطب امروز تحول کرده؟

دقیقاً. نویسنده و کارگردان، همانند آقای احمد کاوری که خودش نقش عبدالله زبیر را هم بازی می‌کند، تلاش کردند زبان را به طوری انتخاب کنند که مخاطب امروز بتواند ربط بگیرد. به‌هرحال احمد کاوری بازیگر و کارگردان خوبی است. ما جستوجو ساده‌انگاری نبودیم، بلکه ساده‌نگاری کردیم تا فهمیدن و دریافت مخاطب معاصر را تسهیل کنیم.

زیاد دلنشین است که در زبان انگلیسی هم امروزه تئاترهایی به زبان شکسپیر اجرا نمی‌شود. تعداد بسیاری از واژگان و واژه‌های دوره تئاتر الیزابتی حتی معادل انگلیسی امروزی ندارند. اما در نمایش‌هایی همانند «لیر شاه» واژگان خاص دوره منفعت گیری می‌شود. به این علت تلاش ما این می بود که متنی قابل فهمیدن برای مخاطب امروز اراعه کنیم، نه فقطً پیروی از زبان تاریخی.

تلاش تیم سازنده در ساده‌نگاری متن

* به نظر شما این تحول لحن چه مقدار نتیجه تلاش تیم نویسنده و کارگردان است؟

اهمیت این است که تیم نویسنده و کارگردان واقعاً با دقت و دانش این کار را انجام داده‌اند. کوشششان این می بود که قصه را به زبان امروز روایت کنند و مخاطب را دچار کنند، نه این که فقطً به متنی تاریخی و دور از دسترس پایبند بمانند. در این مسیر، قطعاً موفق بودند و این جای تقدیر دارد.

نقد «تئاتری بودن» سریال؛ واکنشی به انتقادات نقل شده

* یکی از انتقادهایی که به سریال «مهمان‌کشی» می‌شود این است که زیاد «تئاتری» است و این نقد به تیم بازیگری سریال هم داخل شده. نظر شما درمورد این نوشته چیست؟

من اجازه می‌خواهم در این‌باره سخن بگویید کنم. اول این که من دو سال داور قسمت تله‌تئاتر در جشنواره تئاتر فجر بودم و خودم سال‌ها توانایی تله‌تئاتر دارم؛ همکاری با بزرگان عرصه همانند آقای رکن‌الدین خسروی، محمد رحمانیان، حسین فرخی، مجید جعفری و هوشنگ توکلی. بعد اول بگویند دقیقاً «تله‌تئاتر» یعنی چه؟ حتی فیلم‌های استاد بیضایی را هم تله‌تئاتر می‌دانند، این یعنی چه؟

این‌که به راحتی بگویند «این کار تئاتری است» یا «متن رادیویی است» به شدت ازردهکننده است. من که در دانشگاه درس بازیگری و کارگردانی رادیویی می‌دهم، می‌دانم متن رادیویی چه ویژگی‌هایی دارد. اولین ویژگی متن رادیویی این است که باید خیال‌برانگیز باشد و واژگان بتوانند مخاطب را به تخیل وادار کنند. ولی متأسفانه این نوع متن‌ها را اشتباهاً ضعیف می‌خوانند و می‌گویند متن رادیویی است.

باید تعریف مشخصی از تله‌تئاتر و تله‌فیلم اراعه شود. برای مثالً دکوپاژ و شیوه تصویربرداری تعیین‌کننده این نوشته است، نه این که هر چیزی که به طور ساده‌تر ساخته شده، تله‌تئاتر نامیده شود. اگر فردی این را نمی‌داند، این نشان‌دهنده کم‌دانشی است، نه بی‌سوادی، اما باید در نقد حرفه‌ای‌تر برخورد شود.

به گفتن فردی که هم در دانشگاه تدریس می‌کنم و هم سال‌ها در حوزه تله‌تئاتر فعالیت داشته‌ام، این نقدها را نه تنها نادرست بلکه ناشی از عدم آگاهی دقیق می‌دانم. امیدوارم منتقدان پیش از اظهار نظر، تعاریف و مفاهیم را دقیق‌تر بشناسند تا نقدها سازنده‌تر و حرفه‌ای‌تر باشد.

انتهای مطلب/