وقتی نوشتن از فیلم «باشو غریبه کوچک» ممنوع بود_خبررسان

به گزارش خبررسان از تنسیم، نخستین نشست از سلسله‌نشست‌های بازدید چهار دهه سینمای دفاع مقدس با نمایش تکه اول و دوم مستند «پرده‌خوانی سینمای جنگ» و وجود سازندگان و منتقد سینما، جواد طوسی، روز چهارشنبه ۲۶ شهریور در موزه سینما و به همت گروه سینمایی هنروتجربه برگزار شد.

پیش از اغاز نشست، تکه اول و دوم مستند «پرده‌خوانی سینمای جنگ» به کارگردانی آریان عطارپور به نمایش درآمد؛ مستندی که به بازدید تغیرات سینمای دفاع مقدس در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ می‌پردازد.

آریان عطارپور، کارگردان مستند، بعد از نمایش تاثییر او گفت: من و فرزاد خشنودان، پژوهشگر فیلم و هم‌کلاسی دانشگاه، هر دو علاقه‌مند به سینما بودیم و در حوزه‌های تخصصی خودمان تسلط نسبی داشتیم. مقصد مهم ما از پژوهش و ساخت این مستند، نشان دادن چگونگی تغییرات عمیق فرم و محتوای سینمای ایران در بازه کوتاهی بعد از انقلاب می بود؛ تغییراتی که هم‌زمان با تغیرات اجتماعی گسترده در سرزمین رقم خورد.

او افزود: در دو تا سه سال نخست بعد از انقلاب، تشکیل فیلم‌های مهم تقریباً متوقف شده می بود و بعد از آن سینمایی نوین شکل گرفت که امروزه با گفتن «زیرگونه سینمای دفاع مقدس» شناخته می‌شود. تمرکز ما در این مستند بر جنگ ایران و عراق است و مقدمه تکه اول به التهابات پیش از انقلاب بین دو سرزمین و ضعف سینمای جنگ قبل از آن می‌پردازد.

فرزاد خشنودان، پژوهشگر فیلم، نیز درمورد روال پژوهش او گفت: مطالعه منبع های گوناگون شامل کتاب‌ها، نشریات و آثار سینمایی نزدیک به شش ماه طول کشید. برخی فیلم‌ها را قبلاً دیده بودم و برخی را آریان معارفه کرد؛ با هم تماشا و تحلیل کردیم. بدون ازمایش ها و دانش قبلی، جمع‌آوری این حجم اطلاعات در این زمان مختصر ممکن نبوده است. مقصد ما مرور کامل سینمای جنگ از نخستین فیلم جنگی ایرانی تا سال ۱۴۰۰ می بود.

او در ادامه گفت: محدودیت دسترسی به برخی افراد متخصص و همکاری نکردن آن‌ها علتشد بار مهم روایت بر دوش راوی مستند باشد. این نگاه، حاصل توانایی نسلی است که بعد از جنگ به دنیا آمده و می‌خواستیم ظرفیت‌های سینمای دفاع مقدس را از دیدی پژوهشی و تحلیلی بازخوانی کنیم.

جواد طوسی، منتقد سینما، درمورد اهمیت ژانر دفاع مقدس اظهار داشت: مسیر شکل‌گیری سینمای جنگ، همانند دیگر گونه‌های سینمایی، با آزمون و اشتباه همراه بوده است. بعد از انقلاب اسلامی، این ژانر توانست هویت واقعی و تاریخی خود را بیابد، چرا که جنگ تحمیلی هشت ساله بستری فراهم کرد تا فیلم‌سازان مستقیم با فضای جبهه‌ها روبه رو شوند. کارگردانانی چون رسول ملاقلی‌پور، ابراهیم حاتمی‌کیا، احمدرضا درویش، کمال تبریزی و جمال شورجه از دل همین توانایی‌ها تصویری اصیل از سینمای جنگ اراعه دادند.

طوسی افزود: سینمای دفاع مقدس در ایران، ویژگی‌هایی دارد که آن را از مثالهای شبیه در جهان نزدیک می‌کند. رزمندگان در بستر جبهه و جنگ، با قیمت‌ها و مناسبات خاصی همراه بودند که متفاوت از مثالهای آمریکایی یا اروپایی است. روایت در این سینما همیشه حول محور یک مجموعه انسانی شکل می‌گیرد که تفاوت بنیادین آن با سینمای عامه‌پسند دهه ۶۰ را نمایان می‌سازد.

او درمورد مستند «پرده‌خوانی سینمای جنگ» او گفت: در فیلم‌هایی که به تاریخ معاصر می‌پردازند، محدودیت‌هایی از سوی اندوخته‌گذاران وجود دارد که امکان پذیر کارگردان را محدود کند. با این حال، اگر پژوهش درست انجام شود، می‌توان این محدودیت‌ها را پشت سر گذاشت. در این مستند، پژوهش دیده می‌شود و راوی کلامی نقش مهم را ایفا می‌کند؛ به طوری که می‌توان او را شخصیت محوری تاثییر دانست.

طوسی پافشاری کرد: پژوهش باید با سعه‌صدر و گشودگی همراه باشد. بعضی اوقات پژوهشگر بیشتر از حد داخل گفتمان می‌شود و نقش غالب را ایفا می‌کند، در حالی که بهتر است کارشناسان گوناگون به تناسب توان خود سخن بگویند تا عکس کامل‌تری اراعه شود.

او درمورد نگاه مستند افزود: یکی از نقاط قوت این تاثییر، منصفانه بودن قضاوت درمورد فیلم‌سازان قبل است. حتی در مواردی که کنایه به آثار شاخصی همانند آثار بیضایی یا کیمیایی وجود دارد، قضاوت بر پایه چارچوب تاثییر انجام شده است.

طوسی با اشاره به حالت جاری سینمای دفاع مقدس او گفت: با وجود فراز و فرودها، هنرمندان فرهنگ‌ساز جلوتر از سیاست‌گذاران حرکت کردند و آثاری انسانی و انسان‌مدار خلق کردند؛ همانند فیلم‌های محمدعلی باشه‌آهنگر که حتی به شخصیت‌های دشمن نگاه انسانی دارند. این مشخص می کند سینمای دفاع مقدس امروز ظرفیت اراعه دیدگاه‌های متنوع و انسانی را دارد.

او در ادامه گفت:کم‌کاری سیاست‌گذاران فرهنگی و ضعف در تشکیل آشتی ملی علتشده سینمای جنگ بعضی اوقات به ابزاری برای نمایش بیلان کاری بدل شود، بدون این که ظرفیت‌هایش به‌طور کامل محقق شود.

طوسی درمورد مشکلات اکران او گفت: تعداد بسیاری از فیلم‌های جنگی تازه، به علت مشکلات بودجه و برگشت اندوخته، تا این مدت به نمایش عمومی درنیامده‌اند؛ حتی برخی فیلم‌های پرتره شهدای گران‌قدر که در دو سال قبل تشکیل شده‌اند.

او به جنگ ۱۲ روزه و نقش سینما در نشان دادن چهره واقعی دشمن اشاره کرد و افزود: سوال این است که چرا سینمای ما نتوانسته از الگوها به‌درستی منفعت‌برداری کند؟ به‌اختصاصی در بزنگاه‌های تاریخی، باید رسانه‌های سینمایی به فهمیدن هوشمندانه از ماهیت تازه جنگ و ابزارهای آن برسند تا از قافله عقب نمانیم.

طوسی پافشاری کرد: سینماگر دفاع مقدس می‌تواند نقش مهمی در شناخت دشمن و بازنمایی حقیقت‌های تاریخی ایفا کند. تا این مدت دیر نشده و سینما می‌تواند مسیر فرهنگی و آموزشی مؤثری برای نسل‌های آینده فراهم کند.

ارد عطارپور از مستندسازان و میهمانان نشست نیز پافشاری کرد:  در دوره‌ای که این فیلم‌ها ساخته می‌شدند، مخالفت‌های جدی با آن‌ها صورت می‌گرفت؛ برای مثالً فیلم «برزخی‌ها» از پرده پایین کشیده شد و یا «باشو، غریبه کوچک» به کارگردانی بهرام بیضایی سال‌ها توقیف می بود. این فیلم به گفتن اثری ضدجنگ شناخته می‌شد که با دیدگاه برخی مدیران در تضاد می بود و زمان نمایش برابر و عادلانه نیافت. حتی نوشتن درمورد آن در برخی مجلات سینمایی ممنوع می بود.

انتهای مطلب/