سریال پلیسی آموزش‌دهنده که تلویزیون می‌سازد و نمایش‌خانگی نه!_خبررسان

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبررسان از تنسیم، ژانر پلیسی در تلویزیون، روزگاری نه‌چندان دور یکی از جدی‌ترین ابزارهای رسانه برای سرگرمی، آموزش و فرهنگ‌سازی می بود. از «پلیس جوان» با بازی شهاب حسینی گرفته تا «مزد هراس» حمید تمجیدی و «خواب و بیدار» ساخته مهدی فخیم‌زاده، یا «کلانتر» محسن شاه‌محمدی و «هوش سیاه» مسعود آب‌پرور، همه و همه خاطره‌های جمعی یک نسل‌اند. آثاری که تنها در پی نمایش صحنه‌های اکشن و شوق‌های زودگذر نبودند؛ بلکه در لایه‌های درونی خود، نوعی آموزش اجتماعی، پیشگیری از جرم و تحکیم عکس پلیس در جامعه را جستوجو می‌کردند.

پلیسی که آموزگار جامعه می بود

با اهمیت ترین کارکرد این سریال‌ها، تشکیل «پلیس فرهنگی» در ذهن مردم می بود. مخاطب در خلال داستان، هم شوق و تعلیق را توانایی می‌کرد و هم با موضوعاتی همانند کلاهبرداری‌های نوین، جرایم سایبری، قاچاق، قتل‌های پیچیده و حتی صدمه‌های اجتماعی آشنا می‌شد. نمونه روشن این اتفاق، «هوش سیاه» است که به حرف های تعداد بسیاری از کارشناسان، الهام‌قسمت شکل‌گیری پلیس فتا در ایران می بود. این یعنی تلویزیون توانست از قصه و عکس، ابزاری برای تحول اجتماعی بسازد.

نمایش‌خانگی؛ پلیسی‌های بی‌علتو خشن

با ظهور پلتفرم‌های نمایش‌خانگی، امید می‌رفت که این ژانر با امکانات تازه و آزادی‌های زیاد تر، مسیر تازه‌ای بیابد. اما در عمل، قسمت بزرگی از تولیدات موسوم به «پلیسی» در این فضا، به خشونت بی‌علتو روابط تیره‌وتار تقلیل یافت. سریال‌هایی چون «بازنده» یا «محکوم» به جای ترسیم جامعه و نشان‌دادن نقش پلیس یا حتی نظام قضایی، تنها روی صحنه‌های خونین، تعقیب‌وگریزهای بی‌نتیجه و نمایش صرفِ «سیاهی و ناامیدی» متمرکز شدند. نتیجه؟ تماشاگر نه آموزش می‌گیرد و نه حتی همذات‌پنداری با قهرمانان داستان اشکار می‌کند.

در این چنین شرایطی، به تعبیر تعداد بسیاری از منتقدان، آنچه از سریال پلیسی باقی مانده، تنها «شوق خام» است، بدون هیچ پشتوانه فرهنگی یا مطلب اجتماعی.

صدای پیشکسوتان؛ گله های‌ای فراتر از شخصی

عبدالرضا اکبری، بازیگری که نقش «سروان ناصر محمدی» در سریال «مزد هراس» را برای همیشه در ذهن مردم ماندگار کرد، اخیراً گله های کرده است که چرا به او و هم‌نسلانش پیشنهادهای سطحی و بی‌قیمت داده می‌شود. او می‌گوید: «به جای نقش‌های جدی و اثرگذار، زیاد تر پیشنهادهای بزن‌وبرقص می‌آید». این گله های تنها یک اعتراض شخصی نیست؛ بلکه نشان‌دهنده روندی است که در آن پیشکسوتان کاربلد و باتجربه به حاشیه رانده شده‌اند و میدان به دست تولیدات تجاری افتاده که نگاهشان به مخاطب، فقطً مصرفی است.

ساخت سریال پلیسی یک الزام اختصاصی

تلویزیون در دهه‌های قبل چندین دفعه نشان داده که هنگامی به ژانر پلیسی بها می‌دهد، می‌تواند هم مخاطب میلیونی جذب کند و هم نقش مؤثری در ترقی امنیت اجتماعی ایفا کند. از اپیزودهای آموزنده «کارآگاه علوی» گرفته تا سریال پرطرفدار «کلانتر» یا «سرنخ» کیومرث پوراحمد، همه انها توانستند با روایت‌های سرگرم‌کننده، به نوعی «آموزش نامحسوس» بپردازند. در سال‌های تازه مجدد تلویزیون به این سمت رفته در کنارِ ساخت سریال، سرنخ را هم در قالب یک برنامه به شبکه سرگرمی تلویزیون (نسیم) آورده است. یقیناً این روزها در حال تدارک وجودِ یک سریال پلیسی با وجود بازیگران شناخته شده است. بنابر اطلاعات به دست آمده، «الگوریتم» از اواسط مهرماه به آنتن شبکه سه سیما خواهد آمد.

رسانه؛ سرگرمی یا آگاهی‌بخشی؟

مسعود آب‌پرور، کارگردان «هوش سیاه»، چندین دفعه پافشاری کرده که «رسانه باید اثرگذار باشد». تأثیری که هم شوق تشکیل کند و هم به مخاطب چیزی بیاموزد. اما امروز، چه در تلویزیون و چه در نمایش‌خانگی، کمتر اثری دیده می‌شود که این دو ویژگی را توأمان داشته باشد. هنگامی رسانه تنها به «شوق خام» بسنده می‌کند، کارکرد اجتماعی خود را از دست می‌دهد و به یک کالای مصرفی بی‌دوام تقلیل می‌یابد.

الزام برگشت

با گسترش جرایم نوین، پیچیده‌تر شدن مناسبات اجتماعی و رشد سریع فضای مجازی، امروز بیشتر از هر زمان فرد دیگر به بازآفرینی ژانر پلیسی نیاز داریم. مخاطب نه تنها به جستوجو سرگرمی، بلکه تشنه آگاهی و هشدار اجتماعی است. اگر تلویزیون بخواهد مجدد جایگاهش را در رقابت با نمایش‌خانگی تثبیت کند، ناگزیر است به این ژانر بازگردد. برگشت کارگردانان کاربلد و پیشکسوتان بازیگری می‌تواند مجدد پلی بین مطمعن مردم و رسانه بسازد.

چرا که سریال پلیسی در ایران، فقطً یک ژانر سرگرم‌کننده نیست؛ یک الزام اجتماعی است. ضرورتی برای آموزش، پیشگیری، ترقی فرهنگ عمومی و حتی بازسازی مطمعن اجتماعی. تلویزیون اگر می‌خواهد به رسالت مهم خود بازگردد، باید مجدد به این گونه سریال‌ها به چشم «ابزار آگاهی‌بخشی» نگاه کند، نه فقطً محصولی برای پرکردن کنداکتور.

باید دید با ساختِ الگوریتم‌ها می‌تواند خاطره خوشِ کلانترها، مزد هراس‌ها و خواب و بیدارها را برای ما تکرار کند. هرچند تا این مدت هم این الزام انکارناپذیر است که تلویزیون به سریال‌های پلیسیِ اپیزودیک نیاز دارد.

انتهای مطلب/