قبل از محکوم‌سازی‌های عجولانه، یک لحظه مکث: او مباحثه قاعده دارد!_خبررسان

خبررسان: ویدئوی منتشرشده از نشست خبری “بهداشت روان” و روبه رو لفظی معاون بهداشت با یک خبرنگار، موجی از محکومیت‌ها و ژست‌های حمایتی زنجیره‌ای را به راه انداخته است؛ از سرزنش تند مسئولان و رسانه‌ها تا تقدیر نمایشی از خبرنگار در روبه رو دوربین‌ها. این صحنه‌ها، هرچند خبرسازند، اما قضیه مهم را نهان می‌کنند: ما در ایران تا این مدت «پروتکل استاندارد سوال‌وپاسخ» و سواد ارتباطیِ مشترک بین مسئول و خبرنگار را به‌طور عملیاتی جا نینداخته‌ایم. و نتیجه‌! همین است که یک نشست تخصصی به میدان درگیری‌های کلامی و روایت‌سازی‌های بعدی تبدیل می‌شود. اصل اتفاق و الفاظ خارج از عرف در کلیپ‌های متعدد ثبت شده و نیازی به بازروایت ندارد. 

اشتباه روشن است اما!

تردیدی نیست که به‌کار بردن عبارات تحقیرآمیز از سوی مقام مسئول نسبت به یک خبرنگار، خطاست؛ آن هم در نشستی که موضوعش اول بهداشت دهان و دندان و سپس بهداشت روان بوده است. به طور قاطق مقام مسئول موظف است در برابر هر پرسشی حتی تند و چالشی یا حتی نامنظم خونسردی، صراحت و جواب حرفه‌ای را نگه داری کند. این نه لطف است که بخشی از “سوگند پاسخگویی” در نظام حکمرانی است. اما بدون دقت به قواعد بازهم می تواند این اتفاق فردا در نشستی دیگر با بازیگران دیگر تکرار می‌شود و عکس العمل‌های متغیری در پی داشته باشد. همانند بخشی از عکس العمل‌ها نسبت به اتفاق امروز که رنگ‌وبوی شوآف اشکار کرد؛ از جمله تقدیر نمایشی از خبرنگار در قاب دوربین که خود نشانه‌ای از میل به تصاحب روایت است.

پروتکل‌های فراموش‌شده در نشست‌های خبری

نشست خبری، کلاس آزاد مناظره نیست و مصاحبه اختصاصی هم نیست؛ قواعد خاص خود را دارد: مجری جلسه نقش خاص خود را اراعه می‌کند. حق سوال شفاف و نه برچسب زنی برای هر رسانه ای قطعی است بعد خبرنگار باید سوال را دقیق، یک‌مرحله‌ای و بی‌حُکم قبلی بپرسد؛ عباراتی از جنس «می‌پیچونید» ولو بازتاب ذهن جمعی باشد، در قالب نشست خبری حتما زبان حرفه‌ای محسوب نمی‌شود.

هر مسوول هنگامی در مقام پاسخگویی در جمع اصحاب رسانه حاضر می شود به طور قاطق باید جواب سنجیده دهد اما نمی تواند پرسشگر را تحقیر کند. این کار را کرده باشد یا نه ویدئو نشست خبری باید کامل انتشار شود تا برش های سلیقه ای به ساخت روایت منجر نشود کمااینکه در اتفاق امروز شد.

در مدل‌های آموزش مدرن روزنامه‌نگاری، سوال خوب چهار ویژگی دارد: اشکار، قابل‌راستی‌آزمایی، بی‌قضاوت ارزشی در متن سوال و زمان‌مند. اما در ماجرای تازه، مسئله مهمی که در تعداد بسیاری از روایت‌ها مغفول ماند این می بود که معاون بهداشت در حال جواب به سوال خبرنگار فرد دیگر می بود و خبرنگار معترض، بدون مراعات نوبت یا ربط موضوعی بار دیگر سوال خود را نقل کرد و از مسئول خواست به همان سوال جواب دهد. در این چنین شرایطی، حتی اگر نیت خبرنگار، پیگیری یک نوشته مهم باشد، پافشاری بی‌موقع و قطع او مباحثه از نظر حرفه‌ای، خلاف پروتکل نشست خبری است.

تقدیرها و همراهی‌های دقیقه نودی

هنگامی ماجرا به شبکه‌های اجتماعی می‌رسد، همه بازیگران می‌کوشند در قاب «برنده روایت» قرار گیرند: رسانه‌ای که تقدیر سریع برگزار می‌کند و لوح تقدیر می‌دهد؛ مسئولانی که محکوم می‌کنند یا تماس‌های دلجویی برخی مسوولان از جمله دبیر شورای خبر رسانی دولت از خبرنگار. این رفتارها لزوماً بد نیست، اما جانشین حل قضیه نیست. قضیه مهم «پروتکل مشترک» است: اگر از فردا همین خبرنگار با همان استاندارد حرفه‌ای از همان معاون یا مدیر فرد دیگر سوال کند، جلسه چه قواعدی دارد؟ تقدیر یا بیانیه بدون اصلاح سازوکار، فقط یک اکت رسانه‌ای است باید نگاه جدی‌تری به آن داشت.