نگاهی به گنجینه بزرگترین واقف معاصر ایران_خبررسان

به گزارش خبررسان از تنسیم، کتابخانه و موزه ملی ملک، نمونه عالی وقف فرهنگی در ایران است که در پرتوی بلندنظری حاج حسین آقا ملک، وقف بارگاه ملکوتی رضوی شده است. این موقوفه سال‌ها است که میزبان اهل علم و هنر است و نامش به‌گفتن یکی از مجموعه‌های کتابخانه‌ای و موزه‌ای فعال سرزمین، می‌درخشد.

حاج حسین آقا ملک، بزرگترین واقف معاصر ایران به شمار می‌آید که نامش در تاریخ این سرزمین ماندگار شده است؛ بزرگمردی که موقوفات ارزشمندی در حوزه فرهنگ و سلامت از خود به یادگار گذاشت تا عموم مردم از خدمات عام‌المنفعه آنها، منفعت‌مند شوند. در ادامه به مناسبت هشتاد و هشتمین سالروز وقف کتابخانه و موزه ملی ملک، نگاهی به تاریخچه و فعالیت‌های این موقوفه فرهنگی می‌کنیم.

سرآغاز راه اندازی کتابخانه

تاریخچه راه اندازی کتابخانه ملک با جمع‌آوری کتاب‌های خطی توسط حاج حسین آقا ملک اغاز می‌شود. در واقع، مطابق او گفت‌وگوی او با روزنامه اطلاعات در ۳۰ اردیبهشت ۱۳۴۵، حاج حسین آقا برای نخستین بار در سال ۱۲۷۸ شمسی و در مسیر سفر برگشت خود از خراسان، به‌واسطه آشنایی با یک دیوان خطی شعر در نیشابور، به فکر جمع‌آوری کتاب افتاده است. یقیناً او اولین قدم در مسیر پایه‌گذاری کتابخانه‌اش را ۶ سال بعد از این سفر با خریداری کتابخانه شیخ عبدالحسین، پسر شیخ عبدالرحیم بروجردی برداشته است. در حقیقت، حاج حسین آقا هر کجا درمورد وجود کتاب‌های خطی شنیده، به سراغ صاحبان این منبع های رفته تا جایی که در این مسیر، بنام شده است و دیگران برای فروش کتاب‌های قدیمی و خطی به او مراجعه می‌کردند. این چنین کتابخانه حاج حسین آقا ملک تا پیش از درگذشت پدرش، حاج محمدکاظم ملک‌التجار، در مشهد جای داشت و در سال ۱۲۹۷، به خانه تاریخی ملک در بازار تهران(مکان تولدش) منتقل می‌شود. او در این سال‌ها، کتاب‌های بسیاری خرید و آنها را بعد از خوانش، به کتابخانه‌اش سپرد.

از شکل‌گیری موزه تا انتقال به ساختمان تازه

حاج حسین آقا ملک در ادامه فعالیت‌های فرهنگی‌اش به‌اختصاصی در راستای آشنایی محققان خارجی کتابخانه‌اش و این چنین منفعت‌مندی ملت ایران، برآن شد تا در کنار کتابخانه ملک، موزه‌ای از آثار نفیس سرزمین؛ از سکه‌ها و قلمدان‌ها تا فرش‌ها و تابلوهای نقاشی، راه‌اندازی کند. دراین‌راستا، کتابخانه و موزه ملی ملک در سال ۱۳۱۴ بنیان نهاده شد. دراین‌بین، این فرهنگ‌دوست در ششم آبان‌ماه ۱۳۱۶، خانه پدری خود در بازار بین‌الحرمین تهران را به همراه همه دارایی‌های حاضر در آن که شامل کتابخانه و موزه ملی ملک می‌شد، وقف بارگاه ملکوتی حضرت رضا (ع) کرد. حاج حسین آقا به منظور گسترش این موقوفه فرهنگی نیز، دارایی‌ها و زمین‌های تعداد بسیاری به‌خصوص در خراسان، وقف این آستان مقدس کرد تا از محل درآمد و عواید آنها، منبع های مالی مورد نیاز کتابخانه و موزه، فراهم شود.

حاج حسین آقا ملک در سال ۱۳۵۱، دار فانی را وداع او گفت، اما به پشتوانه نیک‌اندیشی او، مسیر رشد و بالندگی کتابخانه و موزه ملی ملک در تهران، ادامه یافت چنان‌که در سال ۱۳۶۴، آستان قدس رضوی، عمل به احداث ساختمانی نوبنیاد در زمین وقفی او در باغ ملی تهران، کرد. به‌این‌ترتیب، در سال ۱۳۷۶، کتابخانه و موزه ملی ملک از بازار بین‌الحرمین به این ساختمان تازه، منتقل شد تا بیشتر از پیش، از اهل علم و پژوهش و گردشگران دور و نزدیک، میزبانی کند.

تنوع خدمات فرهنگی مجموعه

کتابخانه و موزه ملی ملک در طی نزدیک به سه دهه فعالیت در باغ ملی تهران، توانسته برغنای منبع های کتابخانه‌ای و تنوع آثار موزه‌ای خود بیفزاید به‌اختصاصی که این مجموعه و خدمات واقف آن، مورد دقت تعداد بسیاری از مجموعه‌داران و چهره‌های فرهیخته و فرهنگی سرزمین نیز قرار گرفته تا جایی که آنها، راه زنده‌یاد حاج حسین آقا ملک را ادامه داده و این موقوفه را برای اهدای آثار تاریخی و هنری و کتاب‌های نفیس خود، انتخاب کرده‌اند.

اکنون، کتابخانه ملی ملک دارای نزدیک به ۲۰ هزار گفتن رساله خطی، بیشتر از چهار هزار و ۸۰۰ نسخه کتاب چاپ سنگی، سه هزار و ۲۰۰ نسخه کتاب چاپ سربی، افزون بر ۱۱۷ هزار و ۵۰۰ نسخه کتاب چاپی فارسی، عربی، انگلیسی، فرانسوی، روسی و دیگر زبان‌ها، نزدیک به هفت هزار گفتن سند تاریخی، افزون بر ۱۳۵۰ گفتن مطبوعات و نشریات گوناگون از دوره قاجار تا بحال و بالغ بر صدها گفتن منبع دیداری و شنیداری، است.

اهل علم و پژوهش می‌توانند با مراجعه به تالارهای این کتابخانه از جمله تالار محققان آن، در محل این موقوفه به بازدید و مطالعه منبع های بپردازند و یا مطابق شرایط کتابخانه، از خدمات غیرحضوری آن، منفعت گیری کنند.

این چنین در سال‌های قبل، ناظر افزایش تعداد تالارهای موزه‌ای این موقوفه بودیم تا جایی‌که امروزه آثار مورد قیمت و کم‌نظیری در تالارهایی با گفتن «حاج حسین آقا ملک»، «آثار اهدایی بانو عزت‌ملک ملک»، «خوشنویسی و نگارگری»، «هنرهای لاکی»، «تمبر»، «هزار داستان»، «هنر و زندگی»، «علوم در ایران اسلامی» و «ماه هشتم»، به نمایش عموم درآمده است. نگارخانه این موزه نیز در این سال‌ها، میزبان نمایشگاه‌های گوناگون بوده است.

اجرای برنامه‌های گوناگون

این موقوفه فرهنگی با برگزاری دوره‌ها و کارگاه‌های آموزشی در گستره فرهنگ و هنر اسلامی – ایرانی، برپایی نشست‌های علمی و پژوهشی مرتبط با آثار گنجینه ملک، انتشار کردن کتاب‌های ارزنده توسط انتشارات خود و… نیز، توانسته بر پویایی فعالیت‌هایش بیفزاید.

در این‌بین، می‌توان به اقداماتی نظیر راه‌اندازی مجدد قسمت‌های صحافی، مرمت و…، رف‌خوانی کتاب‌های مخزن کتابخانه، برگزاری برنامه‌های آیینی همراه با اجرای اختصاصی برنامه‌هایی برای کودکان و بزرگسالان، از جمله «مهدخت» برای روز دختر، «باغ قصه‌ها» و اختصاصی برنامه‌های نجوم با گفتن «آسمان ملک»، اشاره کرد که در یک سال تازه، انجام شده است.

این چنین می‌توان از برگزاری کارگاه‌ها و نشست‌های علمی به مناسبت‌های گوناگون همچون «طبیب»، رونمایی کتاب، برگزاری نمایشگاه‌های بی همتا از جمله نمایشگاه «ایران ما»؛ شامل نقشه‌ها و اسناد خلیج فارس در چهار قرن، نمایشگاه آثار انتقال یافته از حرم مطهر رضوی با گفتن «فرنود هشت»، نمایشگاه «قرآن منسوب به دست‌خط شریف امام رضا (ع)»، «آیینه‌های نعت» و «تقویم‌های رقومی»، نام برد.

این چنین در یک سال تازه، ناظر برپایی کلاس‌های آموزشی متعدد از جمله «نقاشی قهوه‌خانه‌ای»، «کوفی تزئینی»، «نقاشی پشت شیشه»، «نقاشی آبرنگ» و…، در این موقوفه فرهنگی بودیم.

به‌این‌ترتیب کتابخانه و موزه ملی ملک مدام تلاش کرده تا میزبان اقشار و گروه‌های گوناگون مردم باشد و با اجرای برنامه‌های دلنشین به‌اختصاصی برای کودکان، خاطره شیرینی را از یک مجموعه فرهنگی در ذهن مخاطبانش، ماندگار کند.

از سویی دیگر، برگزاری ۸ آیین وقف‌نامه‌ای کتابخانه و موزه ملی ملک بر پایه وقف‌نامه زنده‌یاد حاج حسین آقا ملک، بنیانگذار و واقف این مجموعه شامل جشن گرامی‌داشت میلاد باسعادت پنج تن آل عبا (ع)، ولادت پربرکت امام رضا (ع) و مبعث رسول اکرم (ص) و این چنین مراسم سوگواری شهادت امام حسین(ع) و یارانش در دهه اول محرم، روایتگر دقت اختصاصی مسئولان آستان قدس رضوی به تحقق نیات این واقف بزرگ است.

گفتنی است، این مجموعه اکنون همه‌روزه به‌جز روزهای تعطیل، از ساعت ۸:۳۰ تا ۱۶:۱۵، به نشانی «تهران، خیابان امام خمینی(ره)، خیابان سی‌تیر، خیابان یارجانی، خیابان ملل متحد(میدان مشق)»، پذیرای علاقه‌مندان است.

انتهای مطلب/