چرا قیمت فولاد بالا رفت؟ بررسی عوامل مؤثر بر افزایش نرخ فولاد در بازار ایران
در ماه‌های اخیر، افزایش ناگهانی قیمت فولاد توجه بسیاری از فعالان صنعت و بازار را به خود جلب کرده است. اما سؤال اصلی این است که چرا فولاد، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مواد اولیه در صنایع مختلف، با چنین رشد قیمتی روبه‌رو شده است؟ واقعیت این است که مجموعه‌ای از عوامل داخلی و خارجی در این افزایش قیمت نقش داشته‌اند. از جمله بالا رفتن نرخ ارز، رشد قیمت انرژی، و افزایش هزینه تولید محصولات جانبی فولاد مانند میل کروم که در ساخت قطعات صنعتی کاربرد فراوانی دارد. در این مطلب به‌صورت دقیق و تخصصی به بررسی مهم‌ترین دلایل افزایش قیمت فولاد در بازار ایران می‌پردازیم.
نقش بازار جهانی در افزایش قیمت فولاد
قیمت فولاد در ایران به‌شدت تحت تأثیر تحولات بازار جهانی است. زمانی که نرخ فولاد در بورس‌های بین‌المللی مانند لندن یا چین افزایش می‌یابد، بازار داخلی هم به‌صورت مستقیم واکنش نشان می‌دهد. این تغییر معمولاً ناشی از رشد تقاضای جهانی در صنایع خودروسازی، ساختمان‌سازی و تجهیزات صنعتی است. به‌طور مثال، در سال‌های اخیر افزایش تقاضا در کشورهایی مانند هند و چین باعث شد قیمت هر تن فولاد خام در بازار جهانی بیش از ۲۰ درصد رشد کند.
از طرف دیگر، محدودیت‌های تولید در کشورهای بزرگ تولیدکننده فولاد به‌دلیل سیاست‌های زیست‌محیطی هم موجب کمبود عرضه در بازار شد. وقتی عرضه کمتر از تقاضا می‌شود، طبیعی است که قیمت فولاد در سراسر دنیا از جمله ایران روند صعودی پیدا کند.
تأثیر نرخ ارز بر قیمت فولاد داخلی
یکی از مهم‌ترین فاکتورهای افزایش قیمت فولاد در ایران، نوسان نرخ ارز است. فولاد صنعتی است که بخش زیادی از مواد اولیه و تجهیزات آن به‌صورت وارداتی تأمین می‌شود. به همین دلیل، هرگونه افزایش در نرخ دلار یا یورو مستقیماً بر هزینه‌های تولید تأثیر می‌گذارد.
برای نمونه، زمانی که دلار از ۴۰ هزار تومان به بالای ۶۰ هزار تومان رسید، قیمت تمام‌شده تولید فولاد در ایران تقریباً ۴۰ درصد افزایش یافت. این رشد باعث شد تولیدکنندگان ناچار شوند قیمت نهایی محصولات فولادی خود را افزایش دهند. علاوه بر این، هزینه حمل‌ونقل بین‌المللی و تعرفه‌های وارداتی نیز در روند رشد قیمت نقش مهمی داشته‌اند.
افزایش قیمت مواد اولیه فولاد
فولاد از ترکیب آهن، کربن و عناصر دیگر مانند نیکل، کروم و منگنز ساخته می‌شود. یکی از مواد پرکاربرد در فرآیندهای صنعتی مرتبط با فولاد، میل کروم است که در ساخت قطعات مقاوم در برابر سایش و خوردگی استفاده می‌شود.
در ماه‌های اخیر، افزایش قیمت میل کروم و دیگر آلیاژها باعث بالا رفتن هزینه تولید فولاد خام و فرآورده‌های آن شده است. بسیاری از واحدهای تولیدی گزارش داده‌اند که قیمت مواد اولیه تا دو برابر رشد داشته و همین امر به افزایش قیمت فولاد دامن زده است.
تأثیر انرژی و سوخت بر قیمت فولاد
تولید فولاد یکی از انرژی‌برترین صنایع دنیاست. کارخانه‌های ذوب آهن و نورد گرم برای تولید هر تن فولاد، به میزان زیادی برق، گاز طبیعی و زغال‌سنگ نیاز دارند. با افزایش هزینه انرژی در کشور و کاهش یارانه‌های صنعتی، قیمت تمام‌شده فولاد به‌شدت افزایش یافته است.
به‌ویژه در فصول سرد سال که مصرف گاز خانگی افزایش پیدا می‌کند، کارخانه‌های فولاد با محدودیت در تأمین سوخت روبه‌رو می‌شوند. این مسئله باعث کاهش تولید و در نتیجه افزایش قیمت در بازار می‌شود.
نقش تحریم‌ها در افزایش قیمت فولاد
تحریم‌های بین‌المللی یکی دیگر از عواملی است که باعث رشد قیمت فولاد در ایران شده است. به دلیل محدودیت‌های بانکی و تجاری، واردات تجهیزات صنعتی و مواد اولیه مورد نیاز با دشواری و هزینه‌های اضافی همراه است. علاوه بر این، صادرات فولاد نیز با مشکلات زیادی روبه‌روست که مانع ورود ارز به کشور می‌شود.
در نتیجه، کارخانه‌های فولادی برای جبران کاهش سودآوری، ناچارند قیمت محصولات خود را بالا ببرند.
تأثیر سیاست‌های داخلی و بورس کالا بر قیمت فولاد
یکی از عواملی که به‌طور مستقیم بر نوسانات قیمت فولاد در ایران تأثیر می‌گذارد، سیاست‌های دولتی و ساختار بورس کالاست. در سال‌های اخیر دولت تلاش کرده با اعمال محدودیت‌هایی مانند قیمت‌گذاری دستوری یا تعیین سقف رقابت در بورس کالا، جلوی افزایش شدید قیمت فولاد را بگیرد.
اما در عمل، این سیاست‌ها گاهی نتیجه‌ی معکوس داشته‌اند. وقتی دولت قیمت فولاد را کمتر از نرخ واقعی بازار تعیین می‌کند، عرضه‌کنندگان تمایل خود را برای فروش کاهش می‌دهند. نتیجه این است که موجودی فولاد در بازار کم می‌شود و خریداران برای تأمین نیاز خود مجبورند با قیمت بالاتری از بازار آزاد خرید کنند.
از طرف دیگر، نوسانات عرضه و تقاضا در بورس کالا باعث ایجاد رقابت‌های غیرواقعی بین خریداران شده است. به‌عنوان مثال، زمانی که تقاضا برای محصولات فولادی مانند میلگرد، تیرآهن و ورق افزایش می‌یابد، قیمت پایه‌ای فولاد هم به‌صورت زنجیره‌ای رشد می‌کند.
تأثیر هزینه حمل‌ونقل و زنجیره تأمین بر قیمت فولاد
در صنایع فولادی، زنجیره تأمین نقش بسیار مهمی دارد. از استخراج سنگ‌آهن گرفته تا فرآوری، حمل به کارخانه، ذوب و نهایتاً توزیع محصول نهایی، هر مرحله هزینه‌ای در بر دارد. افزایش نرخ سوخت، کرایه کامیون‌ها و هزینه‌های لجستیکی باعث شده قیمت نهایی فولاد در بازار افزایش یابد.
به‌ویژه با توجه به وضعیت زیرساخت‌های حمل‌ونقل داخلی و محدودیت‌های ریلی، بخش قابل‌توجهی از جابه‌جایی مواد اولیه و محصولات فولادی از طریق جاده انجام می‌شود. این مسئله هم ریسک و هم هزینه حمل را بالا می‌برد.
به‌عنوان مثال، کارخانه‌ای که در اصفهان فولاد تولید می‌کند و باید محصول خود را به بندرعباس یا تبریز ارسال کند، هزینه‌ای چند برابری نسبت به گذشته پرداخت می‌کند. طبیعی است که این هزینه در نهایت به قیمت مصرف‌کننده منتقل می‌شود.
افزایش تقاضا در صنایع وابسته
یکی از دلایل مهم افزایش قیمت فولاد، رشد تقاضا در صنایع وابسته مانند خودروسازی، لوازم خانگی، ساخت‌وساز و حتی صنایع نفت و گاز است. فولاد در همه این بخش‌ها نقشی کلیدی دارد و هرگونه رونق یا رکود در آن‌ها مستقیماً بر قیمت فولاد تأثیر می‌گذارد.
به‌عنوان مثال، در دوره‌هایی که بازار مسکن رونق پیدا می‌کند، تقاضا برای میلگرد، تیرآهن و ورق فولادی به‌شدت بالا می‌رود. این افزایش تقاضا در حالی اتفاق می‌افتد که تولید داخلی محدود است و همین عدم توازن، باعث جهش قیمتی می‌شود.
از سوی دیگر، میل کروم به‌عنوان یکی از مشتقات آلیاژی فولاد در صنایع خودروسازی و ماشین‌سازی کاربرد زیادی دارد. افزایش نیاز به این ماده باعث شده قیمت آن بالا برود و در نتیجه، هزینه تولید فولاد آلیاژی و محصولات مرتبط هم رشد کند.
تأثیر تورم عمومی کشور
در کنار همه عوامل تخصصی، نمی‌توان از تورم عمومی در اقتصاد ایران غافل شد. وقتی قیمت کالاها و خدمات در سطح کشور افزایش پیدا می‌کند، صنایع فولادی نیز متأثر می‌شوند.
تورم باعث رشد هزینه دستمزد نیروی انسانی، مواد اولیه، تجهیزات و هزینه نگهداری کارخانه‌ها می‌شود. از آنجایی که فولاد یک کالای پایه است و بر قیمت بسیاری از محصولات صنعتی تأثیر دارد، رشد تورم به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم به افزایش قیمت فولاد منجر می‌شود.
نقش کمبود نقدینگی در صنایع فولادی
یکی دیگر از مشکلاتی که کارخانه‌های فولادی با آن مواجه‌اند، کمبود نقدینگی و مشکلات مالی است. در سال‌های اخیر، بسیاری از واحدهای تولیدی برای خرید مواد اولیه یا نوسازی تجهیزات خود به سرمایه در گردش بیشتری نیاز دارند.
اما با توجه به نرخ بالای سود بانکی و دشواری دریافت تسهیلات، بسیاری از آن‌ها مجبور شده‌اند هزینه‌های خود را از محل افزایش قیمت محصولات جبران کنند. این روند موجب شده رقابت قیمتی در بازار کمتر و نرخ فولاد به‌صورت پیوسته افزایش یابد.
نقش بازار مسکن و ساخت‌وساز در رشد قیمت فولاد
صنعت ساختمان‌سازی یکی از اصلی‌ترین مصرف‌کنندگان فولاد در هر کشوری است. از میلگرد و تیرآهن گرفته تا نبشی، ناودانی و ورق فولادی، همگی جزو مواد اولیه‌ای هستند که در ساخت هر پروژه عمرانی به‌کار می‌روند. به همین دلیل هرگونه نوسان در بازار مسکن به‌سرعت بر قیمت فولاد تأثیر می‌گذارد.
در سال‌های اخیر، افزایش تقاضا برای ساخت واحدهای مسکونی جدید و پروژه‌های عمرانی دولتی مانند نهضت ملی مسکن، موجب رشد مصرف فولاد شده است. این رشد مصرف، در شرایطی اتفاق افتاده که تولیدکنندگان فولاد با محدودیت در تأمین مواد اولیه و هزینه‌های بالا مواجه‌اند.
از سوی دیگر، بالا رفتن هزینه زمین، مجوزها و مصالح ساختمانی، باعث شده سازندگان تلاش کنند پروژه‌های خود را در کوتاه‌ترین زمان ممکن اجرا کنند. این عجله در خرید مصالح فولادی، تقاضای آنی در بازار ایجاد کرده و قیمت‌ها را به‌صورت ناگهانی بالا برده است.
در همین راستا، بسیاری از شرکت‌های پیمانکاری و ساختمانی، برای پیشگیری از افزایش بیشتر قیمت‌ها، اقدام به خرید انبوه فولاد کرده‌اند که همین رفتار احتکاری به کمبود عرضه در بازار دامن زده است.
تأثیر بازار خودرو و صنایع سنگین بر قیمت فولاد
فولاد نقش حیاتی در صنایع خودروسازی دارد. از بدنه خودرو گرفته تا شاسی و قطعات داخلی، همگی از آلیاژهای مختلف فولادی ساخته می‌شوند. زمانی که تولید خودرو افزایش پیدا می‌کند، نیاز کارخانه‌ها به فولاد نیز بیشتر می‌شود و این امر در نهایت منجر به رشد قیمت در بازار می‌شود.
به‌ویژه در ایران که تولید خودرو با نوسان همراه است، هر زمان که دولت طرح‌های افزایش تولید یا جایگزینی خودروهای فرسوده را اعلام می‌کند، بازار فولاد واکنش صعودی نشان می‌دهد. افزایش تقاضا از سوی کارخانه‌های خودروسازی و قطعه‌سازان باعث بالا رفتن مصرف آلیاژهایی مانند فولاد زنگ‌نزن و میل کروم می‌شود.
میل کروم به‌دلیل مقاومت بالا در برابر فشار و اصطکاک، در تولید شفت‌ها، محورهای حرکتی و جک‌های هیدرولیکی خودروها به‌کار می‌رود. افزایش قیمت این آلیاژ تأثیری مستقیم بر هزینه تولید قطعات و در نتیجه افزایش بهای فولاد صنعتی دارد.
علاوه بر خودرو، صنایع دیگری مانند ماشین‌آلات کشاورزی، تجهیزات نفت و گاز و حتی تولید لوازم خانگی نیز وابستگی شدیدی به فولاد دارند. هر رشد تولید در این صنایع، تقاضای فولاد را افزایش داده و فشار قیمتی بیشتری بر بازار وارد می‌کند.
تأثیر صادرات و واردات فولاد بر نوسانات قیمت
بازار صادراتی فولاد برای ایران هم فرصت است و هم چالش. از یک‌سو، صادرات فولاد منبع درآمد ارزی مهمی برای کشور به‌حساب می‌آید و از سوی دیگر، زمانی که صادرات افزایش می‌یابد، عرضه داخلی کاهش پیدا می‌کند و قیمت در بازار داخل بالا می‌رود.
در سال‌های اخیر، کشورهایی مانند چین، ترکیه و هند بازارهای اصلی واردات فولاد ایران بوده‌اند. با افزایش نرخ جهانی فولاد، بسیاری از تولیدکنندگان داخلی ترجیح می‌دهند محصولات خود را صادر کنند تا در بازار داخلی بفروشند. همین مسئله باعث می‌شود که فولاد در بازار ایران کمیاب‌تر و گران‌تر شود.
از طرف دیگر، واردات فولاد به ایران به‌دلیل تحریم‌ها و مشکلات حمل‌ونقل بین‌المللی با دشواری انجام می‌شود. محدودیت در واردات باعث شده رقابت در بازار کاهش یابد و تولیدکنندگان داخلی قیمت‌ها را به‌صورت دلخواه تنظیم کنند.
همچنین هزینه حمل‌ونقل بین‌المللی و تعرفه‌های گمرکی در سال‌های اخیر افزایش چشمگیری داشته است که بر قیمت تمام‌شده فولاد تأثیر مستقیم دارد.
تأثیر فناوری و تجهیزات فرسوده در افزایش قیمت فولاد
یکی از چالش‌های اساسی صنعت فولاد ایران، فرسودگی تجهیزات تولیدی است. بسیاری از کارخانه‌های فولاد کشور از فناوری‌هایی استفاده می‌کنند که عمر آن‌ها بیش از دو دهه است. این موضوع باعث می‌شود راندمان تولید پایین بیاید و مصرف انرژی بالا رود.
در کشورهای پیشرفته، تولید فولاد با فناوری‌های نوین و سیستم‌های بازیافت حرارتی انجام می‌شود که علاوه بر کاهش مصرف انرژی، آلودگی محیط‌زیست را هم کاهش می‌دهد. اما در ایران، هزینه بالای نوسازی و محدودیت در واردات ماشین‌آلات باعث شده کارخانه‌ها نتوانند تجهیزات خود را به‌روز کنند.
در نتیجه، قیمت تمام‌شده هر تن فولاد افزایش می‌یابد. هزینه تعمیرات، نگهداری و مصرف انرژی بالا همگی بر افزایش قیمت نهایی تأثیرگذارند.
تأثیر سیاست‌های پولی و مالی دولت بر بازار فولاد
سیاست‌های مالی و پولی دولت یکی از مهم‌ترین عوامل مؤثر بر قیمت فولاد در کشور است. هر تغییری در سیاست‌های بانکی، مالیاتی یا بودجه‌ای می‌تواند به‌صورت مستقیم بر صنایع بزرگ از جمله فولاد تأثیر بگذارد.
در سال‌های اخیر، افزایش نقدینگی و رشد پایه پولی در کشور باعث شد حجم پول در گردش بالا برود. نتیجه‌ی این وضعیت، افزایش تورم عمومی و رشد قیمت تمام کالاها از جمله فولاد بود. وقتی ارزش پول ملی کاهش می‌یابد، مواد اولیه، تجهیزات و حتی هزینه نیروی کار افزایش پیدا می‌کند و تولیدکننده ناچار است این هزینه‌ها را در قیمت نهایی محصول لحاظ کند.
از سوی دیگر، نرخ سود بانکی نیز تأثیر قابل توجهی بر صنایع فولادی دارد. زمانی که نرخ سود بانکی بالا می‌رود، سرمایه‌گذاران ترجیح می‌دهند سرمایه خود را در بانک‌ها نگه دارند نه در تولید. این موضوع باعث کاهش سرمایه‌گذاری در صنعت فولاد و در نهایت کاهش عرضه و افزایش قیمت می‌شود.
در مقابل، سیاست‌های مالیاتی و تعرفه‌ای دولت نیز نقش مهمی دارند. افزایش مالیات بر شرکت‌های فولادی یا وضع عوارض صادراتی می‌تواند حاشیه سود تولیدکنندگان را کاهش دهد و آن‌ها را به سمت افزایش قیمت سوق دهد.
به‌عنوان مثال، در برخی دوره‌ها، دولت برای کنترل بازار داخلی، عوارض صادرات فولاد خام را افزایش داده است. هرچند این اقدام به‌ظاهر برای کنترل بازار داخلی مفید است، اما در عمل باعث کاهش درآمد کارخانه‌ها و افزایش قیمت محصولات نهایی در بازار شده است.
نقش بازار جهانی انرژی در افزایش قیمت فولاد
فولاد صنعتی است که رابطه‌ی مستقیمی با بازار انرژی دارد. از زغال‌سنگ گرفته تا گاز طبیعی و برق، همه در فرآیند تولید فولاد نقش حیاتی دارند. زمانی که قیمت جهانی انرژی افزایش پیدا می‌کند، هزینه تولید فولاد در سراسر دنیا بالا می‌رود.
در سال‌های اخیر، بحران انرژی در اروپا و آسیا موجب افزایش قیمت گاز طبیعی و زغال‌سنگ شد. کارخانه‌های بزرگ فولادسازی در چین و هند مجبور شدند تولید خود را کاهش دهند تا هزینه‌ها را کنترل کنند. کاهش عرضه جهانی فولاد، باعث رشد قیمت آن در بازارهای بین‌المللی شد و این افزایش به ایران نیز سرایت کرد.
در ایران هم با افزایش هزینه سوخت و برق صنعتی، کارخانه‌های فولاد مجبور شدند قیمت تمام‌شده محصولات خود را افزایش دهند. برخی واحدها حتی در فصل زمستان به‌دلیل محدودیت گاز، تولید خود را موقتاً متوقف کردند که همین کاهش تولید، باعث کمبود عرضه و رشد قیمت شد.
تأثیر روانی و انتظارات بازار بر نوسانات فولاد
یکی از جنبه‌های کمتر دیده‌شده اما بسیار مهم در تحلیل قیمت فولاد، تأثیر روانی بازار است. در بسیاری از مواقع، حتی قبل از اینکه قیمت واقعی فولاد افزایش یابد، اخبار و شایعات مربوط به احتمال گرانی باعث تغییر رفتار خریداران و فروشندگان می‌شود.
به‌عنوان مثال، زمانی که خبر افزایش نرخ ارز یا محدودیت صادرات منتشر می‌شود، بسیاری از فعالان بازار به‌صورت هیجانی اقدام به خرید یا ذخیره فولاد می‌کنند. این رفتار باعث کمبود مصنوعی در بازار و رشد ناگهانی قیمت‌ها می‌شود.
در مقابل، وقتی بازار احساس می‌کند دولت قصد دارد با سیاست‌های کنترلی وارد عمل شود، فروشندگان برای جلوگیری از زیان احتمالی، قیمت‌ها را ثابت نگه می‌دارند یا حتی کاهش می‌دهند. بنابراین، انتظارات روانی و اخبار اقتصادی نقش پررنگی در تعیین قیمت فولاد دارند.
نقش میل کروم و آلیاژهای خاص در تغییر قیمت فولاد
همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، فولاد از ترکیب عناصر مختلفی مانند آهن، کربن و آلیاژهایی نظیر نیکل، منگنز و کروم ساخته می‌شود. یکی از مهم‌ترین این ترکیبات، میلگرد ترانس دوپولیش است که در تولید قطعات صنعتی، جک‌های هیدرولیکی و تجهیزات مقاوم در برابر سایش استفاده می‌شود.
در سال‌های اخیر، افزایش قیمت جهانی کروم و هزینه استخراج آن، تأثیر مستقیمی بر قیمت میل کروم گذاشته است. با رشد قیمت میل کروم، تولید فولاد آلیاژی نیز گران‌تر شده و این افزایش به‌صورت زنجیره‌ای به سایر محصولات فولادی منتقل شده است.
از سوی دیگر، میل کروم در صنایع حساس مانند خودروسازی و پتروشیمی کاربرد گسترده‌ای دارد و به‌دلیل محدود بودن منابع داخلی، بخش زیادی از آن وارداتی است. افزایش نرخ ارز، هزینه حمل‌ونقل و تعرفه‌های گمرکی باعث شد قیمت میل کروم در بازار ایران تا چندین برابر رشد کند.
بنابراین می‌توان گفت افزایش قیمت فولاد تنها به عوامل عمومی مانند نرخ ارز یا تورم وابسته نیست؛ بلکه افزایش قیمت آلیاژهای تخصصی مانند میل ترانس نیز نقش قابل‌توجهی در رشد کلی قیمت فولاد دارد.
بررسی نقش بورس کالا و تأثیر سیاست‌های صادراتی دولت بر آینده قیمت فولاد
بورس کالای ایران یکی از مهم‌ترین بسترهای عرضه و معامله‌ی فولاد است. در واقع، قیمت بسیاری از محصولات فولادی مثل میلگرد، ورق، تیرآهن و شمش از همین بازار منشأ می‌گیرد. رفتار عرضه‌کنندگان، میزان تقاضای خریداران، و حتی تصمیم‌های دولت در خصوص سقف رقابت، همگی در بورس کالا تعیین‌کننده‌ی روند قیمتی فولاد هستند.
در سال‌های اخیر، دولت برای کنترل قیمت فولاد، چندین‌بار با تعیین «سقف رقابت» یا «قیمت پایه دستوری» تلاش کرده تا جلوی رشد بی‌رویه‌ی قیمت‌ها را بگیرد. با این حال، این سیاست‌ها معمولاً نتیجه‌ی عکس داده‌اند. وقتی قیمت پایه پایین‌تر از نرخ واقعی بازار تعیین می‌شود، عرضه‌کنندگان تمایل خود را برای فروش در بورس از دست می‌دهند و محصولات را به سمت بازار آزاد سوق می‌دهند. این مسئله باعث کمبود عرضه در بورس و افزایش قیمت در بازار آزاد می‌شود.
از سوی دیگر، زمانی که دولت محدودیت‌هایی برای صادرات فولاد وضع می‌کند، کارخانه‌ها با انباشت محصول مواجه می‌شوند و در کوتاه‌مدت ممکن است قیمت‌ها کاهش یابد؛ اما در بلندمدت این سیاست باعث کاهش سود تولیدکنندگان و افت سرمایه‌گذاری در بخش تولید می‌شود که در نهایت، به افزایش مجدد قیمت‌ها منجر خواهد شد.
همچنین، خریداران در بورس کالا معمولاً شامل پیمانکاران بزرگ، شرکت‌های عمرانی و کارخانجات صنعتی هستند. هرگاه این صنایع با رکود مواجه شوند، تقاضا برای فولاد کاهش یافته و قیمت‌ها تثبیت می‌شوند. اما با شروع پروژه‌های جدید عمرانی یا تزریق بودجه به طرح‌های دولتی، تقاضا دوباره بالا می‌رود و روند افزایشی قیمت فولاد آغاز می‌شود.
نقش کمبود زیرساخت در توزیع و تأمین فولاد
یکی از مشکلات ساختاری در بازار فولاد ایران، کمبود زیرساخت‌های مناسب برای توزیع و حمل‌ونقل است. بسیاری از کارخانه‌های تولید فولاد در مناطقی قرار دارند که از شبکه حمل‌ونقل ریلی یا جاده‌ای مناسب برخوردار نیستند.
به همین دلیل، بخش عمده‌ای از فولاد کشور با کامیون جابه‌جا می‌شود که این روش علاوه بر هزینه‌ی بالا، ریسک تأخیر و آسیب به کالا را نیز افزایش می‌دهد.
وقتی هزینه‌ی حمل افزایش یابد، تولیدکننده آن را در قیمت نهایی لحاظ می‌کند. در نتیجه، فولادی که در اصفهان تولید می‌شود، وقتی به شمال یا جنوب کشور می‌رسد، ممکن است چند میلیون تومان در هر تن گران‌تر عرضه شود.
از طرف دیگر، زنجیره‌ی تأمین مواد اولیه مانند سنگ‌آهن، گندله و آهن اسفنجی نیز با مشکلات مشابهی روبه‌روست. اگر حمل‌ونقل مواد اولیه به موقع انجام نشود، تولید کارخانه‌ها کاهش یافته و بازار با کمبود روبه‌رو می‌شود. همین ناهماهنگی میان تولید و عرضه، یکی از دلایل پنهان افزایش قیمت فولاد در ایران است.
تأثیر سیاست‌های زیست‌محیطی بر تولید فولاد
فولادسازی یکی از صنایع انرژی‌بر و آلاینده به‌شمار می‌رود. در سال‌های اخیر، دولت‌ها در سراسر جهان سیاست‌های سخت‌گیرانه‌ای برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای وضع کرده‌اند.
در چین، هند و کشورهای اروپایی، محدودیت‌های زیست‌محیطی باعث شده بخشی از کارخانه‌ها ناچار به کاهش ظرفیت تولید یا نصب فیلترها و سیستم‌های تصفیه‌ی گران‌قیمت شوند.
در ایران نیز سازمان محیط‌زیست نظارت بیشتری بر صنایع فولادی اعمال کرده است. کارخانه‌هایی که از استانداردهای جدید زیست‌محیطی پیروی نمی‌کنند، مجبور به پرداخت جریمه یا اجرای طرح‌های اصلاحی پرهزینه می‌شوند.
این تغییرات باعث افزایش هزینه‌های عملیاتی و در نهایت، بالا رفتن قیمت تمام‌شده فولاد شده است.
از سوی دیگر، کارخانه‌هایی که به فناوری‌های جدیدتر مجهز می‌شوند، نیاز به سرمایه‌گذاری قابل توجهی دارند. همین موضوع باعث می‌شود قیمت محصولات تولیدی آن‌ها نسبت به گذشته افزایش یابد.
نوسانات قیمت سنگ‌آهن و مواد خام
سنگ‌آهن ماده‌ی اولیه‌ی اصلی تولید فولاد است و هرگونه تغییر در قیمت آن به‌سرعت بر بازار فولاد تأثیر می‌گذارد. در سال‌های اخیر، بازار جهانی سنگ‌آهن با نوسانات شدید همراه بوده است.
افزایش تقاضا از سوی چین و کمبود عرضه در معادن استرالیا و برزیل موجب رشد قابل توجه قیمت این ماده شد.
در ایران نیز به‌دلیل محدودیت‌های استخراج، هزینه‌های بالای بهره‌برداری و فرسودگی تجهیزات معدنی، قیمت سنگ‌آهن داخلی افزایش یافته است. از سوی دیگر، برخی از تولیدکنندگان سنگ‌آهن ترجیح می‌دهند محصول خود را صادر کنند، زیرا در بازار جهانی قیمت بهتری دریافت می‌کنند. این مسئله باعث کمبود مواد اولیه در داخل کشور و رشد قیمت فولاد شده است.
در نتیجه، می‌توان گفت که نوسانات جهانی سنگ‌آهن و سیاست‌های صادراتی مرتبط با آن، یکی از اصلی‌ترین عوامل افزایش قیمت فولاد در سال‌های اخیر بوده است.
نقش فناوری‌های نو و دیجیتالی شدن صنعت فولاد
ورود فناوری‌های دیجیتال به صنعت فولاد، مانند اتوماسیون، هوش مصنوعی و تحلیل داده‌ها، فرصت‌های بزرگی برای کاهش هزینه‌ها و بهینه‌سازی فرآیندها ایجاد کرده است. با این حال، اجرای این فناوری‌ها نیازمند سرمایه‌گذاری سنگین است.
کارخانه‌هایی که قصد دارند سیستم‌های خود را به فناوری‌های هوشمند مجهز کنند، باید هزینه‌های بالایی برای خرید نرم‌افزار، سنسورها، تجهیزات جدید و آموزش نیروی انسانی بپردازند.
در کوتاه‌مدت، این هزینه‌ها باعث افزایش قیمت تمام‌شده فولاد می‌شود، هرچند در بلندمدت به صرفه‌جویی و افزایش بهره‌وری منجر خواهد شد.
در ایران، به دلیل محدودیت واردات فناوری‌های جدید، اجرای این سیستم‌ها با سرعت کمتری پیش می‌رود. همین فاصله‌ی فناورانه بین ایران و کشورهای پیشرو، باعث می‌شود هزینه تولید فولاد داخلی در مقایسه با میانگین جهانی بالاتر بماند.
تأثیر تغییرات اقلیمی و بحران آب بر تولید فولاد در ایران
یکی از عوامل کمتر مورد توجه اما بسیار تأثیرگذار در افزایش قیمت فولاد، بحران آب و تغییرات اقلیمی است. صنعت فولاد از جمله صنایع فوق‌العاده پرمصرف در زمینه‌ی آب محسوب می‌شود. در فرآیندهایی مانند خنک‌سازی کوره‌ها، شست‌وشوی مواد اولیه و تصفیه‌ی پساب صنعتی، حجم بالایی از آب مورد نیاز است.
در سال‌های اخیر، با کاهش بارندگی، خشکسالی و افت سطح سفره‌های زیرزمینی، بسیاری از کارخانه‌های فولاد در مناطق مرکزی کشور با محدودیت شدید تأمین آب مواجه شده‌اند. کارخانه‌هایی مانند ذوب‌آهن اصفهان و فولاد مبارکه مجبور شده‌اند بخشی از خطوط تولید خود را به‌صورت مقطعی تعطیل یا ظرفیت تولید را کاهش دهند.
کاهش تولید طبیعی است که به کمبود عرضه در بازار و در نتیجه رشد قیمت منجر شود.
از سوی دیگر، برای جبران کمبود آب، کارخانه‌ها مجبور به اجرای طرح‌های گران‌قیمت شیرین‌سازی و انتقال آب از خلیج فارس و دریای عمان شده‌اند. این پروژه‌ها میلیاردها تومان هزینه در بر دارند و هزینه‌های آن در نهایت به قیمت تمام‌شده فولاد منتقل می‌شود.
علاوه بر بحران آب، تغییرات اقلیمی موجب افزایش دمای هوا در تابستان و کاهش راندمان سیستم‌های خنک‌کننده شده است. این شرایط سخت اقلیمی هزینه‌ی انرژی و نگهداری تجهیزات را بالا می‌برد و در مجموع به رشد قیمت فولاد دامن می‌زند.
نقش سرمایه‌گذاری خارجی و انتقال فناوری در قیمت فولاد
در کشورهای توسعه‌یافته، حضور سرمایه‌گذاران خارجی نقش مهمی در رشد و به‌روزرسانی صنعت فولاد دارد. اما در ایران، به‌دلیل تحریم‌ها و محدودیت‌های بانکی، جذب سرمایه‌گذاری خارجی بسیار دشوار شده است.
عدم ورود سرمایه جدید باعث شده کارخانه‌های فولاد نتوانند تجهیزات خود را نوسازی کنند و فناوری‌های پیشرفته را به کار بگیرند. این موضوع موجب کاهش بهره‌وری و افزایش هزینه‌های تولید می‌شود.
در گذشته، شرکت‌هایی از چین، هند و ایتالیا علاقه‌مند به همکاری در پروژه‌های فولادی ایران بودند، اما به‌دلیل مشکلات نقل‌وانتقال پول و بیمه، بسیاری از این قراردادها متوقف شد.
نبود سرمایه‌گذار خارجی همچنین موجب شده قیمت فولاد داخلی نسبت به رقبای جهانی بالاتر باقی بماند، چون تولیدکنندگان برای تأمین نقدینگی ناچارند از منابع داخلی با نرخ بهره بالا استفاده کنند.
در مقابل، کشورهایی مانند ترکیه و ویتنام با جذب سرمایه خارجی توانسته‌اند هزینه تولید فولاد را به شکل چشمگیری کاهش دهند و در بازارهای جهانی رقابت کنند. این تفاوت نشان می‌دهد که حضور سرمایه‌گذاری خارجی تا چه اندازه می‌تواند در ثبات قیمت و رشد اقتصادی نقش داشته باشد.
تأثیر تحریم‌های بانکی و محدودیت واردات تجهیزات صنعتی
تحریم‌های مالی و بانکی باعث شده نقل‌وانتقال پول برای خرید تجهیزات صنعتی یا مواد اولیه برای کارخانه‌های فولاد به‌شدت دشوار شود. بسیاری از تولیدکنندگان ایرانی برای واردات قطعات یدکی، الکترودهای گرافیتی، آلیاژهای خاص مثل میل کروم و حتی نرم‌افزارهای کنترل صنعتی، باید از واسطه‌های کشورهای ثالث استفاده کنند.
این واسطه‌گری هزینه‌ها را به‌طور چشمگیری افزایش می‌دهد. گاهی یک قطعه که قیمت واقعی آن در بازار جهانی ۱۰۰ دلار است، به‌دلیل هزینه انتقال و کارمزد واسطه با قیمت بیش از ۲۰۰ دلار به ایران می‌رسد.
در نتیجه، هزینه نهایی تولید فولاد افزایش می‌یابد و تولیدکننده ناچار است این هزینه را در قیمت فروش لحاظ کند.
از سوی دیگر، محدودیت در واردات باعث شده بسیاری از کارخانه‌ها نتوانند قطعات معیوب خود را به‌موقع تعمیر کنند، که همین امر موجب کاهش بهره‌وری و افزایش استهلاک خطوط تولید شده است.
در واقع، تحریم‌ها نه تنها جریان مالی صنعت فولاد را محدود کرده‌اند، بلکه بر تمام مراحل زنجیره تولید، از تأمین مواد اولیه تا صادرات محصول، اثر گذاشته‌اند.
نقش بازار جهانی و تقاضای چین در افزایش قیمت فولاد
در بازار جهانی فولاد، کشور چین همیشه تعیین‌کننده‌ی اصلی قیمت‌ها بوده است. چین به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده و مصرف‌کننده فولاد در دنیا، با هر تصمیم تولیدی خود می‌تواند بازار جهانی را دچار شوک کند.
وقتی دولت چین تصمیم به کاهش تولید برای کنترل آلودگی هوا می‌گیرد، عرضه جهانی فولاد کاهش می‌یابد و قیمت‌ها در سراسر دنیا افزایش پیدا می‌کند. در مقابل، اگر تولید را افزایش دهد، قیمت‌ها کاهش می‌یابد.
در سال‌های اخیر، سیاست‌های زیست‌محیطی و کنترل انرژی در چین موجب شد ظرفیت تولید فولاد آن کشور کاهش یابد. همین اتفاق باعث رشد ناگهانی قیمت فولاد در جهان شد و بازار ایران نیز متأثر از این موج صعودی قرار گرفت.
از طرف دیگر، افزایش مصرف فولاد در پروژه‌های عمرانی عظیم چین، هند و کشورهای آسیای جنوب شرقی، باعث افزایش تقاضای جهانی شد. این افزایش تقاضا، در کنار محدودیت عرضه، موجب رشد بی‌سابقه قیمت‌ها در بازار جهانی و داخلی شد.
نقش رشد جمعیت و توسعه شهری در افزایش تقاضای فولاد
رشد جمعیت و توسعه‌ی زیرساخت‌های شهری، یکی از مهم‌ترین عوامل بلندمدت تأثیرگذار بر قیمت فولاد است. هرچه شهرها گسترش پیدا می‌کنند، نیاز به ساخت جاده، پل، ساختمان، بیمارستان و مدارس بیشتر می‌شود. همه‌ی این پروژه‌ها به حجم بالایی از فولاد نیاز دارند.
در ایران نیز طی سال‌های اخیر، پروژه‌های عمرانی متعددی در حوزه‌ی حمل‌ونقل، مسکن و انرژی آغاز شده است. طرح‌هایی مانند ساخت آزادراه‌های جدید، مترو، و برنامه‌ی نهضت ملی مسکن، تقاضا برای فولاد را افزایش داده‌اند.
وقتی تقاضا بیشتر از ظرفیت تولید باشد، قیمت فولاد به‌صورت طبیعی رشد می‌کند.
افزایش جمعیت همچنین به رشد صنایع جانبی مانند خودروسازی، لوازم خانگی و تجهیزات ساختمانی منجر می‌شود که همگی مصرف‌کننده‌ی فولاد هستند. در نتیجه، رشد جمعیت به‌طور غیرمستقیم یک محرک پایدار برای افزایش قیمت فولاد محسوب می‌شود.
تأثیر رکود جهانی و وضعیت اقتصادی ایران بر آینده قیمت فولاد
اقتصاد جهانی در سال‌های اخیر با نوسانات شدیدی مواجه شده است. رکود اقتصادی در اروپا، کاهش رشد اقتصادی چین و نوسانات بازار انرژی همگی تأثیر مستقیم بر بازار فولاد داشته‌اند.
در شرایط رکود جهانی، معمولاً تقاضا برای فولاد کاهش می‌یابد، چون صنایع خودروسازی، ساخت‌وساز و پروژه‌های عمرانی فعالیت خود را کندتر می‌کنند. اما نکته جالب اینجاست که در ایران، این رکود جهانی همیشه به کاهش قیمت فولاد منجر نشده است.
علت اصلی این مسئله، ویژگی‌های خاص اقتصاد داخلی ایران است. تحریم‌ها، تورم ساختاری، نوسان نرخ ارز و هزینه‌های بالای تولید باعث شده حتی در زمان رکود جهانی، قیمت فولاد در ایران همچنان رو به افزایش باشد.
به عبارت دیگر، فولاد در ایران بیش از آن‌که از بازار جهانی تأثیر بگیرد، از سیاست‌های اقتصادی داخلی اثر می‌پذیرد.
به‌عنوان مثال، در دوره‌ای که قیمت جهانی فولاد کاهش یافت، تولیدکنندگان داخلی به دلیل رشد هزینه انرژی و مواد اولیه، نتوانستند قیمت را پایین بیاورند.
در نتیجه، فاصله میان قیمت داخلی و جهانی فولاد افزایش یافت و خریداران داخلی مجبور شدند محصولات فولادی را با نرخ بالاتری تهیه کنند.
از سوی دیگر، تورم عمومی کشور نیز به‌صورت زنجیره‌ای روی فولاد تأثیر می‌گذارد. زمانی که قیمت مسکن، سوخت و حمل‌ونقل افزایش پیدا می‌کند، طبیعی است که فولاد هم از این افزایش تأثیر بپذیرد، چون در تمام این بخش‌ها به‌عنوان ماده‌ی پایه حضور دارد.
تأثیر هزینه‌های حمل‌ونقل و زیرساختی بر قیمت فولاد
یکی دیگر از عوامل مؤثر بر افزایش قیمت فولاد، رشد هزینه‌های حمل‌ونقل و لجستیک است. جابه‌جایی سنگ‌آهن، قراضه، شمش فولاد و محصولات نهایی از معدن تا کارخانه و سپس از کارخانه تا بازار مصرف، نیازمند زیرساخت گسترده و هزینه‌ی بالای سوخت است.
با افزایش قیمت سوخت در داخل کشور و همچنین بالا رفتن تعرفه‌های حمل‌ونقل ریلی و جاده‌ای، هزینه‌ی انتقال فولاد به شهرهای مختلف افزایش چشمگیری پیدا کرده است.
در بسیاری از موارد، قیمت نهایی فولاد در بازار تنها به‌دلیل هزینه‌های حمل‌ونقل تا ۱۰ درصد گران‌تر شده است.
از طرفی، زیرساخت‌های قدیمی و فرسوده در سیستم ریلی کشور نیز موجب کاهش بهره‌وری در حمل مواد اولیه شده است. بسیاری از کارخانه‌های فولاد برای انتقال مواد مجبور به استفاده از مسیرهای طولانی‌تر یا روش‌های پرهزینه‌تر هستند.
این مشکلات در مجموع باعث شده هزینه‌ی لجستیک یکی از عوامل ثابت و مهم در افزایش قیمت فولاد باشد.
همچنین، هزینه بیمه محموله‌های صادراتی فولاد در دوران تحریم افزایش یافته است، چون شرکت‌های بیمه بین‌المللی تمایل کمتری به همکاری با ایران دارند. در نتیجه، تولیدکنندگان فولاد ناچارند بیمه‌های گران‌تری خریداری کنند که مستقیماً بر قیمت محصول اثر می‌گذارد.
تأثیر سیاست‌های مالیاتی و قوانین صادراتی
سیاست‌های مالیاتی و صادراتی دولت نیز نقش مهمی در روند قیمت فولاد دارند. در سال‌های اخیر، دولت برای کنترل بازار داخلی و جلوگیری از کمبود فولاد، محدودیت‌هایی بر صادرات اعمال کرده است.
در ظاهر این تصمیم برای حمایت از مصرف‌کننده داخلی گرفته شده، اما در عمل باعث کاهش درآمد تولیدکنندگان و بی‌انگیزه شدن آن‌ها برای افزایش تولید شده است.
وقتی کارخانه‌ها نتوانند مازاد تولید خود را صادر کنند، سرمایه‌گذاری در توسعه خطوط تولید کاهش پیدا می‌کند. در نتیجه، عرضه در بازار محدود می‌شود و با افزایش تقاضا، قیمت فولاد بالا می‌رود.
از طرف دیگر، مالیات‌های سنگین بر صادرات فولاد خام و نیمه‌ساخته باعث شده بسیاری از تولیدکنندگان سودآوری خود را از دست بدهند. برای جبران این کاهش سود، قیمت محصولات فولادی در بازار داخلی افزایش یافته است.
در کنار این‌ها، تغییر مداوم قوانین گمرکی و بخشنامه‌های ناگهانی نیز بی‌ثباتی در بازار فولاد ایجاد می‌کند. تولیدکنندگان نمی‌دانند که آیا در ماه آینده امکان صادرات دارند یا نه، و این بلاتکلیفی باعث می‌شود در تعیین قیمت‌ها محافظه‌کارانه عمل کنند — یعنی قیمت را بالاتر ببرند تا از زیان احتمالی جلوگیری کنند.
نقش بورس کالا در تعیین قیمت فولاد
بورس کالای ایران یکی از اصلی‌ترین بسترهای رسمی برای تعیین قیمت فولاد است. هر هفته، تولیدکنندگان بزرگ مانند فولاد مبارکه، ذوب‌آهن اصفهان و فولاد خوزستان محصولات خود را در بورس عرضه می‌کنند.
اما قیمت پایه این محصولات به نرخ جهانی شمش فولاد و همچنین نرخ ارز بستگی دارد. هر زمان که قیمت دلار یا نرخ جهانی شمش بالا می‌رود، قیمت پایه بورس نیز افزایش می‌یابد.
به همین دلیل، بورس کالا عملاً به دماسنج بازار فولاد تبدیل شده است. نوسانات شدید قیمتی در بورس، بلافاصله به بازار آزاد منتقل می‌شود و بر قیمت نهایی تأثیر می‌گذارد.
از طرفی، گاهی به‌دلیل تقاضای بالا و محدودیت عرضه، رقابت بین خریداران در بورس به‌قدری زیاد می‌شود که قیمت نهایی معامله تا چند درصد بالاتر از قیمت پایه می‌رود. همین رقابت‌های هیجانی باعث می‌شود در بازار آزاد هم قیمت فولاد افزایش یابد.
نتیجه‌گیری
افزایش قیمت فولاد نتیجه‌ی زنجیره‌ای از عوامل اقتصادی، جهانی و داخلی است؛ از نوسان نرخ ارز و هزینه انرژی گرفته تا رشد تقاضای ساخت‌وساز، محدودیت‌های تحریم، و افزایش قیمت مواد اولیه مانند میلگرد آهن.
هرچند بخشی از این عوامل خارج از کنترل تولیدکنندگان است، اما با بهبود فناوری، ثبات سیاست‌های ارزی و افزایش بهره‌وری می‌توان روند رشد قیمت فولاد را تا حدی مهار کرد.
در نهایت، آینده‌ی بازار فولاد وابسته به تصمیم‌های اقتصادی کلان و میزان هماهنگی میان دولت، تولیدکنندگان و بازارهای جهانی خواهد بود.
