مسیر خودروسازی آلمان در رقابت با چین و آمریکا: گذار تاریخی، چالشها و فرصتها
صنعت خودروسازی همیشه قلب تپنده اقتصاد آلمان بوده است؛ صنعتی که نهتنها میلیونها شغل مستقیم و غیرمستقیم ایجاد کرده، بلکه در دهههای گذشته یکی از نشانههای کیفیت، مهندسی دقیق و استاندارد جهانی محسوب میشده است. نام برندهایی مانند BMW، مرسدسبنز، فولکسواگن و پورشه سالها نماد نوآوری بود؛ اما تحولات شتابگیر در فناوریهای برقی، هوش مصنوعی و تولید انبوه کمهزینه در شرق آسیا شرایط رقابت را کاملاً تغییر داده است.
در جهانی که چین با سرعت برقآسا خودروهای برقی ارزان با امکانات گسترده تولید میکند و آمریکا با تمرکز بر فناوریهای نرمافزاری و پلتفرمهای هوشمند در حال تثبیت جایگاه خود است، آلمان ناچار است مسیر تازهای برای حفظ رهبری صنعتی خود پیدا کند.
رقابت جهانی جدید: چرا آلمان تحت فشار است؟
در دهه ۲۰۱۰ میلادی، خودروسازی آلمان همچنان سلطان بیرقیب کیفیت و فناوری بود. خودروهای بنزینی و دیزلی آلمانی بهعنوان بهترین نمونههای جهان شناخته میشدند. اما از ابتدای دهه ۲۰۲۰، سه موج بزرگ موجب شد برتری سنتی آلمان به چالش کشیده شود:
الف) جهش بیسابقه خودروهای برقی در چین
چین طی پنج سال گذشته به بزرگترین تولیدکننده خودروهای برقی در جهان تبدیل شده است. برندهایی مانند BYD، NIO وXPeng نهتنها در بازار داخلی چین رشد کردهاند، بلکه در اروپا نیز سهم قابل توجهی به دست آوردهاند. مهمترین دلایل موفقیت چین عبارتاند از:
- هزینه تولید بسیار پایین
- زنجیره تأمین کامل باتری و مواد اولیه
- حمایت گسترده دولتی
- سرعت بالای نوآوری و عرضه مدلهای جدید
این ترکیب باعث شده خودروهای برقی چینی با قیمتی بسیار پایینتر از خودروهای آلمانی وارد بازار اروپا شوند.
ب) تسلط آمریکا بر نرمافزار و هوش مصنوعی در خودرو
آلمان استاد مهندسی مکانیک است اما در حوزه نرمافزار و پلتفرمهای دیجیتال، آمریکا پیشگام شده است. شرکتهایی مثل تسلا، ریویان، لوسیف و حتی غولهای فناوری مانند گوگل و اپل مسیر تولید خودروهای «نرمافزارمحور» را باز کردهاند.
امروزه بخش مهمی از ارزش خودرو، نه در موتور یا بدنه، بلکه در سیستمعامل، رانندگی خودران، هوش مصنوعی ادغامشده و خدمات ابری آن است. در این حوزه، آلمان با فاصلهای ۵ تا ۷ سال عقبتر از آمریکا حرکت میکند.
پ) تغییر مقررات اتحادیه اروپا درباره آلایندگی
اجرای مقررات سختگیرانه اتحادیه اروپا درباره آلایندگی و هدف حذف موتورهای احتراق داخلی تا سال ۲۰۳۵ شرکتهای آلمانی را تحت فشار قرار داده است. این کشورها باید به سرعت خطوط تولید سنتی خود را به فناوری الکتریکی تبدیل کنند، بدون اینکه کیفیت و هویت مهندسی خود را از دست بدهند.
راهکار آلمان: استراتژی بزرگ برای ۵ سال آینده
طبق گزارش انجمن صنعت و تجارت آلمان (BDI)، سه خودروساز بزرگ آلمان برنامهای چندلایه با سرمایهگذاری بیش از ۵۰ میلیارد یورو تا سال ۲۰۲۷ تصویب کردهاند. این راهبرد شامل سه محور اصلی است:
الف) توسعه پلتفرمهای الکتریکی جدید
آلمان در حال طراحی نسل تازهای از پلتفرمهای پایه خودروهای برقی است که با مصرف انرژی کمتر، برد بالاتر و قابلیت تولید انبوه طراحی شدهاند. این پلتفرمها قرار است جایگزین مدلهای سنتی شوند.
ب) ساخت کارخانههای تولید باتری در داخل آلمان
یکی از ضعفهای بزرگ آلمان وابستگی به باتریهای وارداتی بود. حالا با راهاندازی کارخانههای جدید در ساکسونی و نیدرزاکسن، آلمان امیدوار است زنجیره تأمین داخلی خود را تکمیل کند.
پ) ادغام سیستمهای هوش مصنوعی در خودرو و کارخانه
آلمان بهصورت جدی وارد حوزه «خطوط تولید خودکار هوشمند» شده است. رباتهای مجهز به هوش مصنوعی، سیستمهای کنترل کیفیت خودکار، و حتی سیستم تعمیر و نگهداری پیشبینیشده (Predictive Maintenance) در حال ورود به استانداردهای جدید صنایع آلمانی هستند.
کمبود نیروی متخصص: چالشی جدی
یکی از مهمترین موانع آلمان برای تحقق این تحول بزرگ، کمبود نیروی متخصص است. این کشور سالانه به بیش از ۴۰۰ هزار نیروی کار ماهر جدید نیاز دارد، و بخش قابلتوجهی از این نیاز در حوزههای زیر است:
- برق خودرو
- مکاترونیک
- رباتیک صنعتی
- برنامهنویسی سیستمهای کنترلی
- تعمیر و نگهداری خودروهای برقی
- فناوری باتری
در میانه همین روند کمبود نیرو و تحول صنعتی، شرکتهای خودروسازی و کارخانههای قطعهسازی به شکل جدی اعلام کردهاند که مهمترین مسیر تربیت نیروی متخصص، استفاده از آوسبیلدونگ آلمان است. این دورهها که ترکیبی از آموزش عملی و تئوریاند، دقیقاً برای تربیت نیرویی طراحی شدهاند که پاسخگوی نیازهای صنعتی آلمان باشد. اغلب این نیازها در این حوزههاست:
- Kfz-Mechatroniker (مکاترونیک خودرو)
- Elektroniker für Automatisierungstechnik (الکترونیک اتوماسیون)
- Fahrzeuglackierer (تخصص رنگ خودرو)
دورههای آموزشی در این حوزهها برقرار شده و در سال ۲۰۲۴ و ۲۰۲۵ در زمره پرتقاضاترین دورهها در آلمان بوده است.
چنین آموزش و تربیت ساختاریافتهای باعث میشود از ابتدا نیرویی وارد بازار شود که توانایی کار با ماشینآلات برقی، سیستمهای دیجیتال خودرو و حتی رباتهای صنعتی را دارد.
آیا آلمان میتواند سهم خود از بازار خودرو را پس بگیرد؟
تحلیلگران معتقدند اگر برنامههای فعلی آلمان با موفقیت اجرا شود و نیروی کار مورد نیاز تأمین شود، چند نتیجه کلیدی حاصل میشود:
الف) کاهش ۱۰ تا ۱۵ درصدی هزینه تولید خودروهای برقی تا ۲۰۲۷
این کاهش هزینه، رقابت با چین را آسانتر میکند. آلمان نمیتواند به سطح ارزانسازی چین برسد، اما میتواند فاصله قیمت را کمتر کرده و در مقابل، کیفیت بالاتر را مزیت خود قرار دهد.
ب) تقویت صادرات و بازگشت به بازار اروپا
اتحادیه اروپا نیز بهتدریج تعرفههایی برای کنترل واردات خودروهای چینی وضع کرده که به خودروسازان آلمانی زمان میدهد خود را بازسازی کنند.
پ) ایجاد دهها هزار شغل جدید در خطوط تولید برقی
از بن و اشتوتگارت گرفته تا لایپزیگ و ولفسبورگ، کارخانههای جدیدی در حال توسعهاند.
تأثیر بر مهاجرت و بازار کار بینالمللی
این برنامهها و تحولات برنامهریزیشده صنعتی نهتنها برای آلمان مهم است، بلکه برای جوانان و متخصصان خارج از این کشور نیز فرصتهای بزرگی ایجاد کرده است. بسیاری از افراد در سالهای اخیر با هدف کار در صنعت خودرو، شرکت در دورههای آموزشی و فنی، یا ورود به رشتههای صنعتی، به دنبال راهی برای مهاجرت به آلمان بودهاند.
از آنجایی که ورود به بازارهای صنعتی آلمان نیازمند آگاهی دقیق از مسیرهای قانونی، مهارتی و فرصتهای شغلی است، بسیاری از متقاضیان مهاجرت ترجیح میدهند پیش از اقدام، با متخصصان این حوزه مشورت کنند. در این میان، مؤسسه مهاجرتی قصران نیز در سالهای اخیر راهنمایی برای متقاضیان مهاجرت به آلمان بوده و به آنها کمک کرده تا بهترین مسیر متناسب با شرایطشان را انتخاب کنند؛ حال گاه در اخذ جاب آفر و ویزای کاری راهنمای متقاضی بوده یا گاه در اخذ پذیرش از دورههای آوسبیلدونگ و … .
آینده صنعت خودروسازی آلمان؛ بازگشت به رقابت یا آغاز دورهای تازه؟
آلمان اکنون در نقطهای تعیینکننده قرار دارد. برخی تحلیلگران معتقدند که این کشور دوباره به دوران طلایی خود بازمیگردد، اما این بار نه با موتورهای بنزینی و دیزلی، بلکه با بهره از مجموعهای از فناوریهای زیر:
- تولید سبز
- باتریهای بومی
- خودروهای هوشمند
- خطوط تولید خودکار
- نرمافزارهای مبتنی بر هوش مصنوعی
برخی دیگر اما میگویند رقابت با چین در هزینهها تقریباً غیرممکن است و آلمان باید روی کیفیت، طول عمر، ایمنی و خدمات پس از فروش تمرکز کند و جایگاهی متفاوت با رقابت صرفاً اقتصادی برای خود بسازد.
اما بدون شک، یک موضوع روشن است: آلمان وارد بزرگترین تحول صنعتی خود از زمان اختراع موتور احتراق داخلی شده است. مسیر دشوار است، اما این کشور نشان داده هر زمان صنعتش در معرض چالش قرار گیرد، موج تازهای از نوآوری را آغاز میکند.
