اگر آوینی امروز در بین ما می بود…/ باید مجدد به روایت فتح برگردیم_خبررسان

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبررسان از تنسیم، این امید مدام وجود داشته که تلویزیون ایران بتواند در قالب‌هایی چون «روایت فتح» بار دیگر آثاری خلق کند که علاوه بر جذابیت هنری، اصالت و تأثیر اجتماعی هم داشته باشند. با این حال، اگر صادقانه نگاه کنیم، تا این مدت این چنین اتفاقی به‌صورت جدی رخ نداده است. برنامه‌ها و مستندهای بسیاری با ادعای الهام از «روایت فتح» ساخته شده‌اند، اما زیاد تر آن‌ها تنها به سطح ظاهری یا ساختار بیرونی آن بسنده کرده‌اند؛ یعنی به فرم و نه به روح.

در حقیقت آنچه در آثار شهید آوینی معنی داشت، نوعی پیوند بین ایمان، حقیقت و زبان سینما می بود. او روایتگر صرف یک جنگ نبوده است، بلکه به جنگ به‌مثابه میدانی برای کشف حقیقت و معنی انسان در روبه رو با مرگ و ایمان می‌نگریست. احتمالا به همین علت است که «روایت فتح» نه فقط سندی تصویری از دوران دفاع مقدس، بلکه متنی زنده و قابل تفسیر برای همه زمان‌ها مانده است. تا این مدت هم اگر بعد از سال‌ها به آن تصاویر بازگردیم، درمی‌یابیم که چه مقدار نگاه آوینی از زمان خود جلوتر بوده است.

امروز، در دوره‌ای که رسانه دچار شدت، شوق و سطحی‌نگری است، برگشت به «دست‌فرمان درستِ روایت فتح» ضرورتی فرهنگی و حتی اخلاقی به‌نظر می‌رسد. جنگ هشت‌ساله تا این مدت رازهای ناگفته زیاد دارد و درمورد‌ی جنگ‌های تازه‌تر همانند جنگ ۱۲ روزه، خطر تحریف و روایت‌های جهت‌دار بیشتر از همیشه وجود دارد. اگر ما روایت نکنیم، دیگران روایت خواهند کرد؛ اما نه از موضع توانایی زیسته، بلکه از زاویه سود و قوت.

در همین چارچوب، برنامه‌ی «اگر آوینی می بود» کوشیده است تا از سطح کلیشه‌ و تمجید فاصله بگیرد و به بازخوانی اندیشه و زیست حرفه‌ای شهید آوینی بپردازد. رویکرد این برنامه تحلیلی و او گفت‌وگومحور است؛ او مباحثه با پژوهشگران، هنرمندان و شاگردان آوینی برای جستجوی جواب به یک سوال مهم: اگر آوینی امروز در بین ما می بود، در برابر مسائل فرهنگی، رسانه‌ای و هنری عصر دیجیتال چه می‌او گفت و چه مسیری را نظر می‌کرد؟

این سوال، محور همه تکه‌های برنامه است و تلاش می‌شود از دل آثار و گفتارهای آوینی، راهی برای فهمیدن بهتر نسبت امروز ما با حقیقت، جهاد فرهنگی و معنی روایت اشکار شود.

روح‌الله عقیقی، تهیه‌کننده برنامه، داستان ایده اولیه را این چنین توضیح می‌دهد: در میانه‌ جنگ ۱۲روزه تازه، تعداد بسیاری از فعالان رسانه‌ای دچار حیرت بودند که چطور باید از این اتفاقات روایت کنند. بین خبرنگاران و مستندسازان نوعی خلأ گفتمانی و نداشتن نقشه راه وجود داشت. از همان‌جا ایده «برگشت به روایت فتح» نقل شد  یعنی رجوع به روشی که آوینی در دوران جنگ تحمیلی در پیش گرفته می بود: روایت از دل انسان، نه از لنز سیاست.

به حرف های‌ عقیقی، برخی می‌پندارند روش آوینی دیگر متعلق به قبل است و نمی‌توان آن را در شرایط امروز به کار بست، اما تیم تشکیل معتقد بوده‌اند که اکنون بهترین زمان برای شکستن همین فکر است؛ این که نشان داده شود سبک روایت آوینی، بیشتر از آنکه وابسته به دوره جنگ باشد، بر پایه جهان‌بینی و رویکردی معنوی به حقیقت بنا شده است؛ به این علت می‌توان آن را با مسائل امروز سازگار کرد.

از نگاه منتقدان رسانه، قیمت مهم این برنامه در همین نقطه نهفته است: در تلاشی که برای بازخوانی بدون بت‌سازی از آوینی صورت گرفته است.

برنامه تلاش می‌کند نه از «شهید آوینی» اسطوره‌ای دست‌نیافتنی بسازد و نه فقطً به نقل خاطرات و تصاویر تکراری بسنده کند؛ بلکه با برگشت به مبانی فکری او، راهی برای او مباحثه درمورد‌ی حالت فرهنگی امروز بگشاید.

از نظر ساختاری نیز «اگر آوینی می بود» می‌کوشد بین مستند و او مباحثه تعادلی تشکیل کند. مخاطب در طول برنامه نه فقط ناظر بر روایت زندگی و اندیشه آوینی است، بلکه به‌طور غیرمستقیم در معرض پرسشی اساسی قرار می‌گیرد: آیا رسانه امروز، تا این مدت می‌تواند همچون دهه شصت، حامل معنی و باور باشد یا تنها بازتاب‌دهنده‌ی مصرف و شوق زودگذر است؟

عقیقی درمورد بازخوردها می‌گوید نخستین نشانه‌ها مثبت بوده، اما برسی نهایی منوط به نظرسنجی بعد از پایان پخش است. او از مشکلات مالی، فنی و سختی اشکار کردن مهمانان سخن حرف های و پافشاری کرده که برای ادامه مسیر، به او مباحثه با همراهان دیگر آوینی و چهره‌های رسانه‌ای معاصر فکر شده است.

در آخر، مطلب این برنامه چیزی فراتر از یک مستند شخصیتی است: بازخوانی یک الگو ذهنی و اخلاقی از روایت‌گری. «اگر آوینی می بود» به ما یادآوری می‌کند که روایت درست، بیشتر از آنکه به فناوری و بودجه وابسته باشد، به صداقت، فهمیدن، و ایمان راوی نیاز دارد.

در روزگاری که روایت‌های جعلی و تحریف‌شده به‌سادگی ذهن مخاطب را تسخیر می‌کنند، برگشت به نگاه آوینی ــ نگاهی که روایت را مسئولیت می‌دانست، نه ابزار تبلیغ ــ احتمالا تنها راه نگه داری حقیقت در رسانه باشد.

چنان‌که خود آوینی وقتی حرف های می بود: جنگ ما برای ماندن حقیقت می بود، نه فقط برای ماندن خاک.

انتهای مطلب/