نوجوان و بحران هویت-۹|چاقوی دو لبه فضای مجازی و حق سلامت روانی کودکان و نوجوانان

به نقل از خبرنگار فرهنگی تسنیم، نوشته منفعت گیری کودکان از فضای مجازی و صدمه‌هایی که این فضا می‌تواند برای روح و روان کودکان در پی داشته باشد، نوشته مهمی است که امروز ذهن والدین و مربیان را به خود مشغول کرده است. محمدمهدی سیدناصری مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان در این باره یادداشتی نوشته و برای انتشار کردن در اختیار خبررسان از تنسیم قرار داده است که در ادامه آن را می‌خوانید:

امروزه ابزارهای ارتباطی بر زندگی انسان‌ها سایه افکنده است، این وسایل همانند چاقوی دو لبه‌ای است که می‌تواند نقاط مثبت و منفی داشته باشد. یکی از صدمه‌های فضای مجازی در این خصوص صدمه‌پذیر بودن سلامت روانی کودکان است. با دقت به این‌که شبکه‌های اجتماعی کودکان و نوجوانان پرتحرک را از جمع‌های دوستانه خود جدا کرده است، کم کم سر و کله افسردگی اضطراب و عزت نفس نیز در آن‌ها نیز اشکار می‌شود. کودکان و نوجوانان به علت موقعیت سنّی خود تمایل بیشتری به تکنولوژی‌های مدرن و فضای مجازی دارند و مقدار تأثیرپذیری آنها نیز از اتفاق‌های اطراف خود در این سنین زیاد تر است و در دوران پسا کرونا نوشته حق بر سلامت روان کودکان و نوجوانان موضوعی است که ذهن تعداد بسیاری از کارشناسان حوزه‌های اجتماعی، فرهنگی و حقوقی را به خود مشغول کرده است.

این روزها موبایل و تبلت وسیله‌ای است که در دستان افراد هر قشر و سنی از جامعه دیده می‌شود. این وسیله ارتباطی با وجود فوایدی همانند سهولت ربط، مضراتی نیز برای سلامت کودکان و نوجوانان دارد. حتی بعضی اوقات جهت اعتیاد و کندشدن فرایند یادگیری در آن‌ها می‌شود. روشن است که محیط دیجیتال (اینترنت) امکانات بسیاری برای کاربرانش فراهم آورده است که دسترسی آزاد، سریع و آسان به اطلاعات و امکان به اشتراک‌گذاری داده‌ها ازجمله آنهاست. کودکان نیز بخشی از این کاربران می باشند که به‌جهت سن کم و منفعت گیری زیادشان از اینترنت آنان را «بومیان دیجیتال» نامیده‌اند.

نوشته سلامت کودکان به گفتن غنی‌ترین اندوخته اجتماعی عصر حاضر، امری زیاد مهم برداشت می‌گردد. حق بر سلامت به گفتن یکی از حق‌های بشری، ابعاد مختلفی دارد که سلامت روان به معنی منفعت مندی از خصوصیات مثبت شخصیتی-رفتاری و فقدان مشکلات روحی و روانی، از جمله ان است. کلمه‌ی حق در لغت در مفاهیم مختلفی به کار رفته همانند ضد باطل و در کلمه حقوقی، اقتداری است که قانون به افراد می‌دهد تا عملی را انجام بدهند. حق بر سلامت یکی از حقوق ذاتی بشر است، جامعه بین‌المللی در چندین سند، به این حق پرداخته است؛ ماده‌ی ۲۵ اعلامیه جهانی حقوق بشر به حق برخورداری از سطح معیشت کافی برای سلامت و رفاه اشاره و جنبه الزام‌آوری به آن بخشیده است.

این چنین ماده‌ی ۱۲‌ میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی از حق برخورداری از بیشترین استانداردهای قابل دستیابی سلامت فیزیکی و روانی یاد کرده و تحقق آن را برعهده دولت‌ها گذاشته است. علاوه بر این دو سند ماده‌ی ۲۴ کنوانسیون حقوق کودک، ماده‌ی ۵ کنوانسیون منع تبعیض نژادی، مواد ۱۱ و ۱۲ کنوانسیون منع تبعیض علیه زنان در سطح جهانی و ماده‌ی ۱۱ منشور اجتماعی اروپایی، ماده‌ی ۱۶ منشور حقوق بشر و مردمان آفریقا، ماده‌ی ۱۰ پروتکل الحاقی به کنوانسیون حقوق بشر امریکا در عرصه حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، دیگر اسناد الزام‌آور حقوقی در سطح منطقه‌ای به‌شمار می‌آیند.

برای روشن شدن چهارچوب کلی این حق، الزامی است به محتوای «سلامت» پرداخته شود. سازمان جهانی بهداشت، سلامت را این چنین تعریف می‌کند: «حالتی است که افراد در آن از رفاه کامل جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی برخوردار باشند، زندگی مولد از نظر اقتصادی و باروری و زندگی با نشاطی داشته باشند.» با دقت زیاد تر در این تعریف می‌توان دریافت که سلامتی تنها به معنی نبوده است بیماری نیست و درواقع حق سلامت فقط به معنی دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی و تشکیل بیمارستان و تجهیزات پزشکی نیست؛ بلکه یک حق گسترده است و لازمه‌ی رسیدن به آن نیازمند تحقق همه‌ی حق‌های بشری است. کودک در این نوشتار به استناد اکثر اسناد حقوق بشری، شخصی است که به سن ۱۸ سالگی نرسیده است. همان گونه که کنوانسیون حقوق کودک در ماده ۱ خود اشعار می‌دارد: “ از نظر کنوانسیون حاضر منظور از کودک افراد انسانی زیر ۱۸ سال است، مگر این‌که مطابق قانون قابل اجرا در رابطه کودک سن بلوغ کمتر تشخیص داده شود” .

حق بر سلامت روان از مهم‌ترین مولفه‌های حق بر سلامت و از با اهمیت ترین مصادیق حقوق کودکان می‌باشد. عوامل مختلفی در تهدید یا تحقق این حق کودکان موثرند که فضای مجازی (اینترنت) یکی از آنها می‌باشد. فضای مجازی از آن جهت حائز اهمیت است که امروزه کودکان زمان بسیاری از زمان خود را در آن محیط سپری می‌کنند و این کار در حالی روی می‌دهد که قسمت قابل توجهی از این فضا نه تنها تناسبی با حالت خاص سنی و روحی-روانی کودکان ندارد بلکه آثار زیان‌باری نیز بر روح و روان آنها بر جای می‌گذارد. حق بر سلامت، حق بر آموزش، حق بر امنیت شخصی و حق بر تفریح و سرگرمی، حقوق ملازم با رشد و تعالی کودکان و نوجوانان است و امروزه به شدت با محیط دیجیتال مرتبط می‌باشد.

فضای مجازی امروزه به گفتن یک حق و نیز ابزار تحقق دیگر حقوق از جمله آزادی گفتن و شراکت و آموزش مورد شناسایی و حمایتقرار گرفته است. حال نباید بجز نقش دولت‌ها و نظام‌های حقوقی در تدوین قواعد و هنجارهایی جهت صیانت از حق بر سلامت کودکان در فضای مجازی از نقش والدین و نهاد خانواده و متولیان و نهادهای فرهنگی چشم پوشید. عده‌ای برای جلوگیری از صدمه‌های فضای مجازی منع منفعت گیری از فضای مجازی را پیشنهاد می‌کنند اما به باور روانشناسان این نادرست‌ترین روش امکان پذیر، چون می‌تواند به عاملی تحریک‌کننده در گرایش زیاد تر فرزندان به منفعت گیری از اینترنت تبدیل شود. همیشه تشکیل محدودیت جهت تشکیل حساسیت زیاد تر می‌شود. به این علت برای افت آثار مخرب فضای مجازی بروی سلامت روان کودکان و نوجوانان باید نحوه‌ی منفعت گیری درست از این ابزار را به آنان آموزش دهیم.

انتهای مطلب/