«جنگ روایت ها» چطور از سبک کلاسیک خارج شده است؟_خبررسان

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبررسان از تنسیم؛ سریال «معاویه» یکی از بزرگ‌ترین تولیدات درام عربی در سال‌های تازه است که توسط گروه MBC عربستان و از طریق MBC Studios ساخته شده و پخش آن از ماه رمضان ۲۰۲۵ اغاز شد. کارگردانی این تاثییر را احمد مدحت بعد از کناره‌گیری طارق العریان بر مسئولیت گرفت و فیلمنامه را خالد صلاح نوشت. بازیگرانی چون لجین اسماعیل (در نقش معاویه)، ایاد نصار (امام علی)، سهیر بن عماره (هند بنت عتبه) و جمعی از ستارگان درام عربی در این سریال وجود دارند. فیلمبرداری در تونس و با منفعت گیری از لوکیشن‌های تاریخی و دکورهای عظیم انجام شد. گروه MBC پیش‌تر توانایی‌هایی در تشکیل آثار تاریخی همانند «عمر» داشته، اما «معاویه» به علت حساسیت نوشته، جنجالی‌ترین تاثییر این گروه محسوب می‌شود.

سریال از چه می‌گوید؟

سریال بر زندگی معاویه بن ابی‌سفیان از کودکی تا تأسیس دولت اموی تمرکز دارد؛ از اسلام آوردن او، تا نزاع با امام علی(ع)، نبرد صفین، ماجرای حکمیت، ترور امام علی(ع)، کناره‌گیری امام حسن(ع) از خلافت و سپس اظهار ولایتعهدی یزید. سازندگان تلاش کرده‌اند معاویه را به گفتن رهبری عمل‌گرا و خواهان وحدت امت نشان دهند. سریال به روایت اهل سنت گرایش داشته و روایت‌های شیعی را نادیده گرفته و برخی شخصیت‌ها را سطحی یا تحریف‌شده به عکس کشیده است.

مخالفت‌ها، از شیعه تا سنی

از زمان اظهار ساخت سریال، موجی از انتقادات دینی از سوی نهادها و علمای مذاهب گوناگون اسلامی به راه افتاد:

الازهر فتوایی رسمی صادر کرد و تماشای سریال را حرام دانست و پافشاری کرد تجسم صحابه در آثار نمایشی «شرعاً جایز نیست» و امکان پذیر به تحریف یا سوء برداشت از شخصیت آنان منجر شود. دکتر عبدالفتاح عبدالغنی العواری، عضو هیئت علمای بزرگ الازهر، تصریح کرد که صحابه جایگاه اختصاصی‌ای دارند و تجسم آنان به هیچ وجه جایز نیست.

سازمان رسانه و ارتباطات عراق پخش سریال را رسماً ممنوع کرد و اظهار نمود که «پخش آثار تاریخی او گفت و گو‌برانگیز می‌تواند تبدیل جدل‌های فرقه‌ای شود و بافت اجتماعی را تهدید کند، به‌اختصاصی در ماه رمضان

مراجع شیعه در عراق، ایران و لبنان بیانیه‌هایی صادر کردند و سریال را «تحریف تاریخ اسلام» و «تلاش برای تبرئه معاویه از جنایات علیه اهل بیت» دانستند. تیزر سریال نیز خشم گسترده شیعیان را به علت رویکرد جانبدارانه و فتنه‌انگیز آن برانگیخت.

وکلاء و فعالان مصری نیز اظهار کردند تصمیم دارند برای جلوگیری از پخش سریال به علت تجسم شخصیت‌های صحابه، به اختصاصی امام علی(ع)، شکایت کنند.

دیگر انتقادات دینی شامل اعتراض به صحنه‌های رقص مختلط و لباس‌های نامتناسب با عصر تاریخی می بود که برخی منتقدان آن را توهین به قیمت‌های اسلامی و تلاش برای تحریف باورهای امت اسلامی دانستند.

توان «معاویه» چه مقدار می بود؟

این سریال علیرغم خرج سنگین و هیاهوی گسترده‌ای که داشت با انتقادهای مختلفی از جهات هنری هم روبه رو شد. طارق الشناوی، منتقد مصری، معتقد است سریال به انتظارات جواب نداده و در قیاس با سریال «عمر» عمق ملزوم را ندارد و تأثیرگذاری دراماتیک یا مردمی مورد انتظار را نداشته است.

خالد محمود، منتقد سینمایی مصری، بازی لجین اسماعیل (معاویه) را فاقد عمق دانسته و به ضعف فیلمنامه، زبان، عدم دقت در لباس و دکور و پرش‌های وقتی که مانع فهمیدن مخاطب می‌شود، اشاره کرده است. امجد جمال، منتقد هنری، معتقد است سریال فاقد دیدگاه هنری روشن است و هنر باید حامل مطلب باشد نه بی‌طرفی افراطی.

تعداد بسیاری از منتقدان به ضعف زبان عربی در دیالوگ‌ها و نبوده است فصاحت و بلاغت مشابه با آن دوره تاریخی اشاره کرده‌اند. این چنین فیلمنامه از دقت و استحکام ملزوم برخوردار نیست.

منفعت گیری از لباس‌ها و دکورهایی که متعلق به دوره اموی نیستند و زیاد تر به دوره‌های مملوکی یا عثمانی شباهت دارند، مورد انتقاد قرار گرفته است. این چنین برخی شخصیت‌ها با لباس‌های مدرن یا نامتناسب ظاهر شده‌اند.

برخی دیگر از منتقدان به صحنه‌ها و دکورهای تجملی که با حقیقت تاریخی همخوانی ندارند، اشاره کرده و اعتقاد دارند سریال نتوانسته به سطح آثار تاریخی بزرگ قبلی برسد.

ظاهر شدن مادر معاویه با لباس خواب مدرن هم جهت انتقادات گسترده‌ای در بین منتقدان هنری و اهل سنت شد.

تحریف تاریخ به سود معاویه

یکی از با اهمیت ترین نقدها به سریال معاویه، تحریف‌های گسترده تاریخ در این سریال در جهت سفیدشویی چهره حاکم خون‌ریز اموی است. انتقادها در این عرصه به قدری بالا گرفت که حتی کارشناسان اهل سنت هم زبان به انتقاد از این سریال گشودند. برخی از این انتقادها عبارت هستند از:

زمان اسلام آوردن معاویه: درمورد زمان اسلام آوردن معاویه بن ابی‌سفیان اختلاف تاریخی وجود دارد. برخی منبع های می‌گویند او در روز فتح مکه مسلمان شد و از «طلقا» می بود، اما سریال القا می‌کند که او پیش از آن اسلام آورده است؛ منتقدان این را تحریف روایت تاریخی می‌دانند. محمد عبدالوهاب رفیقی، کارشناس اندیشه اسلامی، به اشکالاتی در زمان اسلام آوردن معاویه و نادیده گرفتن رویدادهای کلیدی اشاره کرده است.

سطحی‌نگری در شخصیت‌های تاریخی: پژوهشگرانی همانند ولید فکری انتقاد کرده‌اند که شخصیت‌های کلیدی همانند معاویه، عمرو بن عاص، مروان بن حکم و مالک اشتر زیاد سطحی و بدون عمق تاریخی و سیاسی به عکس کشیده شده‌اند. این چنین امام علی به گفتن فردی مهربان و ضعیف نشان داده شده که با حقیقت تاریخی و شخصیت او همخوانی ندارد.

تحریف وقایع فتنه کبری و جنگ صفین: رویدادهای فتنه کبری و نزاع بین امام علی(ع) و معاویه به شکلی ساده‌انگارانه و ناقص نمایش داده شده و مذاکرات، دلایل و پیچیدگی‌های تاریخی آن دوره نادیده گرفته شده است؛ این کار علتارائه تصویری تحریف‌شده از آن مرحله حساس شده است.

تحریف در نمایش محاصره آب در صفین: سریال مشخص می کند که معاویه اجازه داد سپاه علی بعد از منع آب، به آب دسترسی اشکار کند، در حالی که منبع های معتبر تاریخی پافشاری دارند سپاه علی با قوت آب را بازپس گرفت و امام علی هیچ زمان آب را بر سپاه معاویه نبست؛ این روایت با آنچه در سریال آمده، مغایرت دارد.

تحریف نقش امام حسن (ع): نقش واقعی امام حسن (ع) در صلح با معاویه کم‌رنگ و تضعیف شده است، در حالی که این صلح کلید اسایش امت بعد از فتنه می بود و در روایت سریال به آن دقت کافی نشده است.

منفعت گیری از روایات ضعیف یا متناقض: سریال به برخی روایات ضعیف یا متناقض تکیه کرده و روایات معتبر تاریخی را نادیده گرفته است که این کار علتتحریف برخی وقایع مهم شده است.

ساده‌سازی رویدادها و پیچیدگی‌ها: سریال زیاد تر بر نمود‌های بصری و سرگرمی تمرکز داشته و رویدادهای تاریخی پیچیده را ساده‌سازی کرده است که این نوشته تبدیل اشتباهات تاریخی و فهمیدن ناقص مخاطب از تاریخ اسلام شده است.

این مجموعه اشتباهات علتشده تعداد بسیاری از منتقدان معتقد باشند سریال «معاویه» تاریخ را به‌درستی و امانت‌دارانه منتقل نکرده و آن را با نگاه دراماتیک و تحریف‌شده بازنویسی کرده است.

دیگر منتقدان نیز به اغراق در ظاهر، نبوده است دقت تاریخی، قهرمان‌سازی بی‌علت از معاویه و نادیده گرفتن رویدادهای مهمی چون سقیفه بنی‌ساعده اشاره کرده‌اند.

پژوهشگرانی همانند اسلام بحیری و یوسف زیدان هم به وجود مغالطات تاریخی، از جمله زمان اسلام آوردن معاویه و نادیده گرفتن رویدادهای مهمی همانند حادثه سقیفه بنی‌ساعده اشاره کرده‌اند. کارشناسان تاریخ اهل سنت به اختلاط در ترتیب همسران و فرزندان معاویه و نمایش شخصیت‌ها یا رویدادهای غیر دقیق تاریخی اشاره کرده‌اند.

این مجموعه نقاط ضعف علتشده تعداد بسیاری از منتقدان معتقد باشند سریال «معاویه» نتوانسته انتظارات را از نظر تاریخی و هنری برآورده کند.

عکس العمل مخاطبان در جهان عرب هم دوگانه می بود و کمپین‌های تحریم و هشتگ‌های انتقادی در شبکه‌های اجتماعی شکل گرفت و تعداد بسیاری سریال را تلاشی برای تحمیل روایت رسمی بر حقیقت تاریخی دانستند.

توجیه‌گر سلطنت‌های سرکوبگر

اما انتقادات تنها به حوزه دین محدود نشد و تحلیل‌های سیاسی نیز سریال را ابزاری برای پیشبرد اهداف سیاسی معاصر دانستند.

تحلیلگران و منتقدان سیاسی اعتقاد دارند تشکیل سریال با اندوخته‌گذاری عظیم سعودی در راستای پروژه‌ای سیاسی برای توجیه نظام سلطنتی عربستان و تشبیه حکومت آل سعود به حکومت معاویه است که نظام وراثتی را در خلافت اسلامی بنیان نهاد.

 برخی منتقدان اعتقاد دارند پخش سریال در شرایط نزدیکی نیروهای سنی و شیعه در منطقه، به‌اختصاصی بعد از رویدادهایی چون «طوفان الاقصی»، تلاشی برای احیای اختلافات تاریخی و تضعیف وحدت اسلامی است که به سود طرف‌هایی است که خواهان تفرقه بین مسلمانان می باشند.

مقالات و تحلیل‌ها در سایت‌هایی چون «حرکت الحریه و التغییر» و «الخنادق» تشکیل سریال را با سیاست‌های رسانه‌ای عربستان مرتبط دانسته و آن را بخشی از «جنگ تمدنی» غرب و برخی قوت‌های منطقه‌ای علیه اسلام و اهل بیت و تلاشی برای تحریف نقش آنان در تاریخ اسلام می‌دانند.

 برخی منتقدان نیز اعتقاد دارند سریال ترویج‌دهنده این ایده است که فساد اخلاقی از زمان صحابه رایج بوده و این کار توجیهی برای برخی رفتارهای اجتماعی معاصر در جوامع خلیج فارس است.

در «جنگ روایت‌های تاریخی» باید چه کنیم؟

 هنر و ادبیات امروز ابزار مهمی برای شکل‌دهی به آگاهی جمعی است و واگذاری میدان به تولیدات سیاسی، به معنی تحمیل روایت یک‌جانبه از تاریخ اسلام است. به این علت، مسئولیت بزرگی بر دوش نهادهای فرهنگی جمهوری اسلامی است تا آثار هنری باکیفیت و قوی تشکیل کنند که روایت شیعی را به‌درستی و با توازن و واقع‌گرایی اراعه دهد؛ همان‌گونه که در آثاری چون «یوسف پیامبر» موفق عمل شد.

الزامی است نهادهای رسمی همانند وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با نهادهای مردمی، حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها همکاری کنند، از تولیدات هنری حمایتنمایند، محیط مناسب برای خلاقیت هنرمندان فراهم آورند و مطالعات تاریخی علمی و آموزش نیروهای هنری را در سطح بالا تحکیم کنند. این چنین باید از ازمایش ها دیگر کشورها و فناوری‌های نوین در فیلم‌سازی منفعت برد.

 منبع های و مراجع:

 [الحره: بسبب “خلافات تاریخیه وأخطاء”.. جدل مسلسل معاویه مستمر](https://www.alhurra.com/entertainment/2023/03/25/بسببخلافاتتاریخیهوأخطاءجدلمسلسلمعاویهمستمر)

 [الإمارات الیوم: مسلسل «معاویه».. انتقادات واسعه و«أخطاء فنیه وتاریخیه»](https://www.emaratalyoum.com/life/foursides/202303291.1732102)

 [المشهد: مسلسل معاویه.. بین ضعف الأداء وجدل الخصوصیات الدینیه](https://www.almashhadonline.com/article/2023/03/29/maawiyaseries)

 [الخنادق: مسلسل “معاویه بن أبی سفیان”: بین وحده المقاومه والانقسام المفتعل](https://alkhanadeq.com/post/4567/مسلسلمعاویهبنأبیسفیانبینوحدهالمقاومهوالانقسامالمفتعل)

 [حرکت الحریه و التغییر: ماذا یرید النظام السعودی من مسلسل معاویه](https://hourriyatagheer.org/news/ماذایریدالنظامالسعودیمنمسلسلمعاویه)

با اهمیت ترین اشتباهات فنی که منتقدان در سریال «معاویه» به آن اشاره کرده‌اند:

منفعت گیری از لباس‌ها و دکورهای نامتناسب با عصر اموی: منتقدان اشاره کرده‌اند که سریال از لباس‌ها و معماری‌هایی منفعت گیری کرده که زیاد تر به دوران مملوکی یا عثمانی شباهت دارد تا عصر اموی. این چنین برخی شخصیت‌ها با لباس‌های مدرن یا نامناسب تاریخی ظاهر شده‌اند، همانند لباس‌های هند بنت عتبه که آن را همانند لباس‌های سریال «حریم سلطان» دانسته‌اند.

ضعف در کیفیت تشکیل و کارگردانی: اشتباهات کارگردانی آشکاری وجود دارد؛ همانند صحنه‌های نبرد که «کارتونی» توصیف شده‌اند، تکرار بازیگران و صحنه‌ها از آثار تاریخی قبلی بدون نوآوری، و این چنین تحول ناگهانی صحنه‌های شب به روز و بالعکس بدون دقت ملزوم.

مشکلات در لهجه و زبان: مخاطبان فهمید تسلط لهجه تونسی در دیالوگ‌ها و ضعف در منفعت گیری از عربی فصیح شده‌اند که این نوشته از اعتبار تاریخی تاثییر کاسته است.

منفعت گیری از لوکیشن‌ها و دکورهای غیر دقیق: به علت نبوده است آثار اموی، سریال از مکان‌ها و آثار متعلق به دوران فاطمی، عثمانی و مملوکی منفعت گیری کرده که بر واقع‌گرایی صحنه‌ها تأثیر منفی گذاشته است.

اغراق در آرایش و زیورآلات: آرایش برخی بازیگران زن، به‌اختصاصی هند بنت عتبه، بیشتر از حد و نامتناسب با دوره تاریخی بوده است.

اشتباهات در ترتیب صحنه‌ها و جزئیات: اشتباهاتی همانند تحول ناگهانی شب به روز یا نمایش کارت‌های معارفه غیرمنطقی از نظر وقتی، علتضعف در پیوستگی و انسجام روایی شده است.

نقل‌قول‌هایی از منتقدان

 مقداد خفاجی: سریال، معاویه را به طوری عکس می‌کند که چهره او را تلمیع می‌کند و برداشت‌های نادرست تشکیل می‌کند، در حالی که پیچیدگی‌های شخصیتی و تصمیمات سیاسی او در منبع های تاریخی به ثبت رسیده است.

 العربی الجدید:

از مغالطاتی که سازندگان سریال مرتکب شده‌اند، صحنه‌ای است که دمشق را در سال دوم پیش از هجرت در سفر ابوسفیان به عکس می‌کشد و سپس در برگشت، خبر قطع راه توسط مسلمانان و وقوع غزوه بدر را می‌شنود؛ در حالی که غزوه بدر باید در سال دوم هجری رخ دهد نه پیش از آن. این نشانه ضعف پژوهش یا تکیه بر یک منبع بدون بازدید است.

 العربی الجدید (مقاله دیگر):آنچه در سریال ‘معاویه’ جلب دقت می‌کند، تسلط علتسرگرمی است و در نتیجه، اتفاقات تاریخی به مجموعه‌ای از صحنه‌های ساده‌انگارانه تبدیل شده است… ‘فتنه کبری’ با همه پیچیدگی‌هایش، به مجموعه‌ای از صحنه‌های سطحی تبدیل شده که فرهنگ عمومی را تغذیه می‌کند بدون آنکه ایده‌ای منسجم یا روایت تاریخی بسازد.»

 اینفوبلس: با وجود خطر مغالطات تاریخی در تاثییر، پرش‌های وقتی که سازندگان سریال با آن از رویدادهای کلیدی زندگی شخصیت مهم عبور کرده‌اند، می‌تواند جنایتی هنری باشد.

انتهای مطلب/