روایت محمود فرهنگ از ضربات مهلکی که بر پیکره تئاتر دینی داخل شد/ ریل گذاری تازه حداقل ۱۰ سال زمان می برد + فیلم

به نقل از خبرنگار دین خبررسان از تنسیم، در عصر امروز که زبان هنر یکی از رایج‌ترین و موثرترین زبان‌ها برای انتقال مطلب به مخاطب محسوب می‌بشود، برای انتقال مطلب دین هم می‌توان از این زبان به خوبی منفعت‌برداری کرد. در سرزمین ما زبان هنر کاربردها و ظرفیت‌های اختصاصی‌ای را در دل خود جای داده و از ابتدای انقلاب اسلامی و پیش از آن نیز، از این زبان برای انتقال مطلب دین منفعت‌برداری ‌شده است. به خصوص بعد از انقلاب اسلامی به واسطه رایج شدن گفتمان دینی و اسلامی و استقبالی که مردم از اقسام هنر دینی داشتند، ناظر ابراز و ظهور زیاد تر هنر دینی در کشورمان بوده‌ایم.

اما این که حالت جاری ما در عرصه هنر دینی چطور است، در آینده چه تکالیفی در این عرصه خطیر بر دوش‌مان خواهد می بود و چطور می‌توانیم از زبان رسای هنر برای انتقال مطلب دین، به خصوص در میانه هجمه‌ها و حملاتی که این روزها علیه دین صورت می‌پذیرد، از این زبان منفعت ببریم و با منفعت گیری از ظرفیت‌های آن، مطلب دین را به نحوی با لیاقت به مخاطبان منتقل کنیم، قضیه اساسی و مهمی به شمار می‌آید که درخور دقت و تأمل است. بر این مبنا، ملزوم است ابتدا حالت جاری خود را در سپهر هنر دینی بشناسیم تا بتوانیم برنامه‌های آتی‌مان را در این مسیر به‌درستی ترسیم کنیم و رو به جلو قدم برداریم.

برای بازدید حالت جاری هنر دینی و اراعه برنامه‌هایی ناظر به آینده به سراغ «محمود فرهنگ»، هنرمند سرشناس عرصه هنرهای نمایشی رفتیم و با او حول حالت‌شناسی هنر دینی، به‌اختصاصی تئاتر دینی و چالش‌هایی که در این عرصه وجود دارد، به او مباحثه نشستیم.

تئاتر دینی با همه اقسام هنرهای دینی متفاوت است

محمود فرهنگ در اغاز این او مباحثه ضمن اشاره به تمایزات حاضر بین تئاتر دینی و دیگر هنرهایی که می‌توان توصیف دینی را در نسبت آنها به کار برد، او گفت: طبیعتا در همه رشته‌ها باید از زبان هنر منفعت گیری کرد اما تئاتر، هنری است که از اجزا و ابعاد مختلفی برخوردار بوده و با هنرهای دیگر زیاد متفاوت است. از همین‌رو نمی‌بشود همان‌گونه که درمورد نگارگری سخن بگویید می‌کنیم، درمورد تئاتر هم سخن بگویید کنیم. سختی کار تشکیل، عوامل و موقعیت‌هایی که تئاتر نیاز دارد، زیاد سخت‌تر از دیگر هنرهاست. به همین جهت،‌ تئاتر، مادر همه هنرها نام‌گذاری شده است.

رویکرد دولت سیزدهم مبتنی بر گسترش تئاتر دینی است

او در ادامه گفت: اگر بخواهیم از دو سال قبل تا بحال، موقعیت تئاتر دینی را مورد بازدید قرار دهیم، باید بگویم که در دولت آقای رئیسی همه مسئولین علاقه‌مند می باشند که نوشته هنر دینی به اختصاصی تئاتر دینی را گسترش دهند. یقیناً این کار پیش‌نیازهایی جدی دارد. با دقت به این که سال‌های متمادی، هنر دینی مورد بی‌مهری قرار گرفته است، شما باید بخشی از انرژی خود را برای از بین بردن موانعی که در قبل وجود داشته است، مصرف کنید. بی‌تردید در سال‌های قبل اتفاقات شگفت و غریب و ضربات مهلکی بر پیکره تئاتر دینی داخل آمده است.

تئاتر دینی از دوره اصلاحات با چالش‌های جدی روبه رو شد

فرهنگ گفت: ما در دوره‌ای، تئاتر دفاع مقدس داشتیم. آثاری برای جبهه‌ها و جشنواره‌ها تشکیل می‌شد. در جشنواره تئاتر فجر،‌۸۰ درصد آثار به موضوعات دفاع مقدس و دیگر محورهای دینی و ارزشی تعلق داشت. سپس از روی کار آمدن دولت‌های گوناگون، به‌اختصاصی آنهایی که علاقه چندانی به دین نداشتند و فقط از افراد و آثاری که در مسیر حزب و عقاید خودشان می بود، حمایتمی‌کردند، تئاتر دینی با چالش‌های جدی مواجه شد. باوجود این، امروز ما به نقطه‌ای رسیده‌ایم که می‌خواهیم ظرف چهار سال، نگاهی جدی به تئاتر دینی داشته باشیم. به نظر من سوانح و موانعی که در همین دو سال تازه تشکیل شد، فراموش‌شدنی نیست. برای مثال، فراگیری ویروس کرونا در سرزمین تاثییر زیاد مهمی روی حالت تئاتر سرزمین گذاشت. از نظر دیگر فتنه سنگین سال قبل را پشت سر گذاشتیم که علتشد مسیر خیر از شر اشکار بشود و تعداد بسیاری دچار ریزش شدند. اگرچه ما در طول ۴۴ سال تازه در مقاطع گوناگون ناظر این چنین ریزش‌هایی بوده‌ایم، اما ریزش جدی سال قبل رقم خورد. به همین جهت، عرصه‌های تشکیل آثار دینی برای مسئولین هم سخت‌تر شد؛ چراکه جامعه همانند قبل ظرفیت پذیرفتن آن را ندارد.

ریل‌گذاری تازه در تئاتر دشوار است

این هنرمند یادآور شد: مسئولین تلاش می‌کنند که از نظر فرهنگی اسایش و فضای مناسبی حاکم بشود تا شرایط عادی بشود و بعد از آن احتمالا اگر بودجه‌ای وجود داشت، صرف موضوعاتی چون تئاتر دینی بشود. این روزها ناظر برگزاری جشنواره‌های تئاتر منطقه‌ای بودیم و در همه جلساتی که برای توجیه هیئت‌های انتخاب برگزار می‌شد، نوشته محتوای دینی نقل می بود. باوجود این، هنرمندان تئاتر ما در سراسر سرزمین بیشتر از هشت سال با الگوی فرد دیگر به نام گسترش فرهنگ غرب روبه رو بودند و مبتنی بر آن کار می‌کردند. اکنون اگر بخواهید این ریل‌گذاری تازه را تشکیل کنید و مسیر را به سمت خلق آثار دینی ببرید، کار زیاد سختی را اینده خواهید داشت. یقیناً احتمالا در هنرهای فردی این چنین امکانی فراهم‌تر باشد اما در هنرهای جمعی به علت صبغه‌ای که هنر تئاتر در قبل داشته است، کار سختی را اینده خواهید داشت. می‌دانید که هنر تئاتر در انقیاد توده‌‌ای‌ها بوده و بعد از انقلاب اسلامی،َ توده‌ای‌ها و غالب گروه‌های چپ در زمره فعال‌ترین افرادی بودند که علیه دین و نظام جمهوری اسلامی کار می‌کردند. ما هیچ‌زمان نمی‌توانیم تاریخ ۴۴ ساله‌ای را که در آن افراد این‌چنینی به تئاتر سرزمین ضربه زدند فراموش کنیم. چطور شد که سال ۱۳۶۰، اولین جشنواره تئاتر فجر برگزار می‌بشود و تا سال ۱۳۷۳، ۸۰ درصد از آثار این جشنواره دینی است و یا صبغه‌ دفاع مقدسی دارد اما بعد از آنکه گروه‌های اصلاح‌طلب لیبرال روی کار می‌آیند، آهسته آهسته شما می‌بینید که دیگر در جشنواره تئاتر فجر، دو، سه درصد زیاد تر کارهای دینی و دفاع مقدسی وجود ندارد. حتی در این دوران ناظر کارهای ضددینی هستیم. به همین خاطر مدام بازدید قبل زیاد مهم است چراکه تاثییر آن در آینده مشهود است.

ذائقه جامعه به سمت تئاترهای سبک کمدی سوق یافته است

او نقل کرد: حضرت آقا فرمودند که اگر ما در عرصه اقتصادی شکافی داشته باشیم، قابل ترمیم است اما شکاف فرهنگی قابل ترمیم نیست. اهمیت فرهنگ برای رهبر معظم انقلاب زیاد اختصاصی است. به نظر من اکنون اثرات به جا مانده از مدیریت سیاسی سال‌های قبل به طوری است که احتمالا باید دست‌کم ۱۰ سال برای ریل‌گذاری تازه تلاش و تلاش جدی کنیم. یقیناً در دوره‌ای همه تلاش ما بر این می بود که بتوانیم با حمایتمدیران، آثار فاخر دینی تشکیل کنیم. طبیعتا اگر بخواهیم یک تاثییر ۱۵۰ نفره را تشکیل کنیم، باید بودجه مشابه با آن را در اختیار داشته باشیم. اگر بخواهیم از بازیگران معتقد در کار منفعت ببریم، نیازمند حمایتمالی هستیم و یقیناً ظرفیت جامعه هم در پیروزی یا عدم پیروزی این تاثییر، موثر است. امروز جامعه ما به سمت نمایش‌های سبک کمدی سوق اشکار کرده است که بتواند فروش داشته باشد و مردم بخندند. یا اگر شما نظری به تئاتر خصوصی داشته باشید که در دوره اصلاحات بنا گذاشته شد، آن هم نیازمند بودجه است. تئاتر خصوصی فقط پول می‌خواهد و برایش مهم نیست که اجرا، ساختار و محتوایی که قرار است روی صحنه برود چیست.

تئاتر دینی از پشتوانه پژوهشی مهمی برخوردار است

فرهنگ فرمود: تقریبا چهارده سال است که من تئاتر صاحبدلان را اغاز کرده‌ام. سال ۱۳۸۹ برای این که از زیر بار برخی تهمت‌ها و اتهامات خارج شوم، به اتفاق علی موذنی که یکی از نمایش‌نامه‌نویسان دینی ما به شمار می‌آید، نزد پروفسور ناظرزاده کرمانی رفتیم و با او درمورد اتفاقات تئاتر صاحبدلان به او مباحثه نشستیم. برتری‌های این اتفاقات نمایشی مضامین، مفاهیم و قصه‌های قرآنی و دینی است. ما در طول چهارده سال تازه از این رویکردمان مختصر نیامدیم. شما در همه رویدادهای تئاتر سرزمین ما می‌بینید که هر دبیری مشابه با سلیقه خود، اولویتی را تعریف می‌کند و مهم نیست که آیا این برتری، نیاز جامعه است یا خیر؟ آیا به بلوغ فرهنگی منجر می‌بشود یا نه؟ آیا در راستای فرهنگ اسلامی ایرانی ما تعریف می‌بشود یا خیر؟ پروفسور ناظرزاده زحمت کشیدند و قریب به ۸ سال، پژوهش زیاد سترگی را انجام دادند و در آن ۷۰ سرزمین را بازدید کردند و در نهایت، ما فهمید شدیم در کشورهای دیگر هم تئاتر ایمان‌گرای دینی وجود دارد و فقط ما نیستیم که از آن دم می‌زنیم. اکنون این کتاب اثبات می‌کند که تئاتر دفاع مقدس یکی از گونه‌‌های تئاتر دینی در سرزمین ما محسوب می‌بشود. کتابی که مشتمل بر ۶ هزار صفحه و ۶ جلد است و همه ویژگی‌ها و عناصر تئاتر دینی در آن با ارجاعاتی از قرآن کریم و نهج‌البلاغه مورد بازدید قرار گرفته است. پژوهشگران ایرانی و جهانی نظرات خود را درمورد نمایش‌نامه‌های ایمان‌گرای دینی نقل کرده‌اند و این یک پشتوانه زیاد جدی برای تئاتر دینی محسوب می‌بشود.

برداشت رایج و اشتباهی که نسبت به تئاتر دینی وجود دارد

این هنرمند تئاتر خاطرنشان کرد: هنگامی شما از تئاتر دینی سخن بگویید می‌کنید، بدانید که در دنیا هم وجود دارد و از ساختار و اصول معینی برخوردار است. برخلاف تعداد بسیاری از نظرات که می‌گویند تئاتر دینی فقط به تاریخ نظر دارد و فقط رویدادهایی چون عاشورا و تاسوعا را مورد دقت قرار می‌دهد. به این معنی شما می‌توانید آثاری را درمورد افترا، بخل، حسادت، خانواده، پدر، مادر و… بسازید و در عین‌حال کاری دینی ساخته‌ باشید. هزاران نوشته و مفهوم در قرآن کریم وجود دارد که می‌تواند دستمایه ساخت تئاتر دینی قرار گیرد. کما این که حضرت آقا هم فرمودند که آثار فاخر دینی فقط این نیست که در آنها نماز یا آیات قرآن وجود داشته باشد، شما می‌توانید از مفاهیم برجسته قرآن کریم منفعت ببرید و اثری دینی خلق کنید اما متاسفانه ما در این سال‌ها زیاد به این مهم کم‌دقت بوده‌ایم.

در ادامه، مشروح او گفت‌وگوی ویدیویی تسنیم با محمود فرهنگ را از نظر می‌گذرانید:

.

انتهای مطلب/