تبار تمدن در کتاب ها و دانشنامه های ما غایب می بود

به نقل از خبرنگار فرهنگی تسنیم، نشست کتاب «تبار تمدن» نوشته سجاد هجری با وجود مهدی جمالی‌فر، یاسر حائری‌قزوینی، حامد سروری، سعید طاووسی و میرشمس‌الدین فلاح‌هاشمی در سالن خانه اندیشه‌ورزان برگزار شد.

در این جلسه ابتدا میرشمس‌الدین فلاح‌هاشمی مدیرعامل نشر صاد او گفت: این کتاب در واقع تکمیل یافته سلسله مباحث پژوهشی درمورد‌ی تمدن است که پیش از آن آقای سجاد هجری در کانال خود انتشار می‌کرد که بعد از تجمیع و تکمیل به طور کتابی در نشر صاد به چاپ رسیده است.

فلاح‌هاشمی در ادامه او گفت: این در واقع خلاصه‌ای از مجموعه مقالاتی با نوشته تمدن است. نویسنده در قسمت ابتدایی این کتاب به واکاوی ریشه‌شناسی کلمه تمدن پرداخته است و سپس به سابقه این واژه می‌پردازد و سپس به این نوشته مهم پرداخته که کدام اندیشمند به او گفت و گو درمورد‌ی این نوشته پرداخته‌است.

او گفت: گرچه حق نوشته این کتاب تا این مدت ادا نشده و آنچنان که باید دیده می‌شده، نشده است اما این تاثییر می‌تواند در کتابخانه‌ها و مراکز علمی و فضای دانشگاهی به علت اهمیت نوشته چندین دفعه و چندین دفعه مورد نقد و بازدید قرار گیرد.

در ادامه سجاد هجری نویسنده درمورد انگیزه نوشتن این کتاب او گفت: در یک جلسه‌ای یکی از اندیشمندان بزرگ و برجسته ما درمورد تمدن سخن بگویید می‌کردند. او در بین صحبتش اشاره‌ای به کلمه تمدن در زبان انگلیسی و فرانسوی داشتند و این چنین مدعایی را نقل کرد که ما واژه‌ی “تمدن” را نداشته‌ایم، بلکه مترجمان عثمانی در قرن ۱۹ میلادی آن را ساختند و برای ترجمه الفاظ انگلیسی و فرانسوی آن را جعل کردند. به علت این که به یاد داشتم این واژه را در متون دیده‌ام،  بعد پیگیر شدم و از قضا حدسم درست می بود و در برخی متون کلامی و اخلاقی ما، لفظ تمدن در قرون قبل به کار رفته است.

هیچ کس تا کنون به مقوله تمدن نپرداخته می بود!

او گفت: برای من دلنشین می بود که استادی با این عظمت و برجستگی این چنین اشتباهی کند! بعد پیگیر شدم تا ببینم فردی به بازدید این مقوله پرداخته است یا نه خیر، درنتیجه فهمید شدم هیچ کس به این مقوله نپرداخته است. بعد مجدد پیگیر شدم از برخی اساتید فلسفه و تاریخ و کلام مبنی بر این که به این نوشته دقت کرده‌اند ولی مسئله دلنشین این می بود که چندین دفعه این متون را خوانده بودند ولی به آن توجهی نداشتند! با خودم فکر کردم با دقت به هزینه‌ای که برای تمدن نوین ایرانی و اسلامی می‌بشود این با اهمیت ترین او گفت و گو خواهد می بود چرا که ابتداً باید لفظ تمدن کاویده بشود در صورتی که در زیاد از متون انگلیسی و فرانسه درمورد تمدن، ابتداً به بازدید لفظ و تطّور این کلمه پرداخته شده است که جایش در متون ما خالی است. این اساتید عدم وجود این لغت در کتب مدخل را دلیلی دانسته بودند که نیامده است. این در حالیست که ما تعداد بسیاری از لغات را در مدخل نداشتیم ولی آمده است.

این نویسنده اظهار داشت: این نوشته برای من اهمیت داشت چرا که یک نوشته پایه‌ای است و هر فردی که درمورد تمدن کار می‌کند، فکر می‌کنم آنچه را که قبلی‌ها انجام داده‌اند را باید بازدید کند چرا که این لفظ دلالت می‌کند بر یک پدیدار، بعد نیاز به کاویدن دارد. ما در سنت خودمان داریم، اسمشی ما یعرفُ به: اسم یک چیزی همان چیزی است که آن اسم با آن شناخته می‌بشود. اسم دلالت بر مسما دارد بعد باید کاویده بشود. با خودم گفتم فردی که متوطّن این نوشته نبوده است و اگر این نوشته برایش نقل بشود برایش برتری اشکار نمی‌کند، بعد خودم دست به کار شدم برای نوشتن مقالات و از این کار دو مقصد داشتم؛ اول این که این نادرست را تصحیح کنم و هم با این کار یک نمونه از پژوهش تاریخ یک لغت مهم را اراعه کنم. که زیاد سریع و شتابزده انجام شد که یقیناً می‌توانست پخته‌تر و بهتر هم انجام بشود.

مفهوم تمدن از جهان اسلام به دیگر تمدن‌ها رفته است
سعید طاووسی، استاد دانشگاه علامه نیز در این جلسه با گفتن این که من در جریان نگارش این کتاب در وقتی که این مقالات نوشته می‌شد، او گفت: خوشحالم اکنون این پژوهش به طور یک کتاب انتشار شده است و جای شگفتی داشت که برای مثال در کتاب‌هایی همانند: جستار نظری در باب تمدن که آقای دکتر حبیب‌الله بابایی و دیگران نوشته‌اند، بحثی از واژه و سابقه واژه نقل نشده است.
او گفت: دانشنامه جهان اسلام را پیش از جلسه بازدید کردم تا ببینم مدخل تمدن دارد اما دیدم تمدن‌اسلامی را مدخل کردند به سخن “الف” که نوشته نشده است. این تنها دانشنامه‌ای است که از سخن ب اغاز شده است و این نیز مسئله جالبی است! از خود آقای هجری آموختم که در هر علمی که داخل می‌شویم تعریف اراعه کنیم و واژه‌ها و معانی نقل بشود، چرا که این سنت علمی علمای ما بوده است و همه کتاب‌های درسی که به الزام متن درسی برای این درس آماده شده یا به واژه تمدن نپرداخته و برخی همانند ریچارد سایمون، تعریف واژه و تمدن را هم معنی و یکی گفتن کرده است و برخی دیگر فرهنگ را معنوی و تمدن را مادی گفتن کرده‌اند. اما چیزی که غایب است، تبار تمدن است یعنی معنی و پیشه این لغت.

طاووسی اذعان کرد: مسئله‌ای که وجود دارد این است که برخی از اندیشمندان غربی مباحثی نقل می‌کنند که مفهوم تمدن از جهان اسلام به آن تمدن‌ها انتقال یافته است برای مثال خانم زیگرید هونکه در کتاب “خورشید الله بر فراز مغرب زمین” که دفتر نشر فرهنگ اسلامی آن را با گفتن “فرهنگ اسلام در اروپا” با ترجمه مرتضی رهبانی به چاپ رسانده است، نقل می‌کند. در این کتاب در یک فصل به طور مفصل به این مقوله پرداخته است که واژگانی در زیست تمدنی در صنعت یا زندگی روزمره منفعت گیری می‌کنیم یا فارسی، عربی و یا ترکی می باشند و مواردی را نقل می‌کنند. برای مثال در کتاب ویلیام مونتگمری واتترجمه یعقوب آژند آمده است: چطور می‌بشود که این واژه غربی باشد حتی نقل است که فلسفه ارسطو و افلاطون را بر پایه بازتولیدی که مسلمین انجام داده‌اند تشکیل شده است.

وی در ادامه او گفت: مسئله فرد دیگر که نویسنده کتاب نقل کرده‌ و زیاد مهم است این است که فلاسفه و متکلمین زیاد تر از دیگران از این واژه منفعت گیری کرده‌اند چرا ما باید مبنا را بر این بگذاریم که این واژگان از غرب آمده است. یقیناً مطالب فرد دیگر گفتن می‌بشود که برای مثالً تمدن‌پژوهی از غرب آمده است.

 رسول جعفریان نیز با گفتن این که اخیراً کتابی با گفتن “گفتمان تمدن اسلامی ایران در دوران پهلوی” انتشار شده است، او گفت:من از استاد خود، جناب استاد پاکتچی صحبتی را شنیدم که صاحبان فرهنگ لغت عربی در تشخیص ریشه کلمه مدینه دچار نادرست شده‌اند و ریشه را مَدَنَ می‌دانستند در صورتیکه ریشه آن دَیَنَ و دین است و سپس به تفضیل در پژوهشکده تاریخ اسلام آن را توضیح دادند و بحثشان این می بود که در زبان عربی به سه معنی به کار رفته است. اول دین فارسی که به معنی حالت باطنی و وجدان انسان است و حتی در قسمت‌هایی از قرآن همانند فَادْعُوا اللَّهَ مُخْلِصِینَلَهُالدِّینَ، لَاإِکرَاهَفِیالدِّینِ قَدتَّبَینَالرُّشْدُ مِنَ الْغَی نیز به این معنی فارسی دین به کار رفته است که در جزئیاتش می‌بشود به آن اشکال گرفت. دوم آنکه دین سامی داریم که در همه زبان‌های سامی وجود دارد و در کتاب آقای هجری نیز به آن اشاره شده است که از زبان آرامی از طریق زبان فارسی داخل زبان عربی شده است که آن به معنی قرآنی دین است همانند مالِکِ یَوْمِ الدِّینِ و سوم دین عربی‌است که ترکیبی از دین فارسی و سامی است که همان معنی religion است که هم شریعت دارد و هم معنی باطنی و اخلاقی را شامل می‌بشود.

به تفاوت الفاظ در زبان‌فارسی زیاد تر پرداخته بشود

دکتر جمالی‌فر استاد دانشگاه و معاون دانشگاه تقریب مذاهب هم در این نشست او گفت: سجاد هجری در این کتاب تلاش داشته است بین معنی لفظی و اصلاحی پیوندی برقرار کند.

 جمالی‌فر با بازدید کلمه تمدن در مدخل زبان ترک، کلمه تمدن را در برابر مدنیّت یافته است که در کنار آن لفظ فرد دیگر نیز که از زبان اویغوری گرفته شده که به معنی مردمانی است که با مراعات قوانینی در شهر زندگی می‌کنند، اظهار داشت: در مدخل زبان ترکی به واژه تمدن به دو معنی پرداخته شده است یکی به دوره پیش از مدرن پرداخته و فرد دیگر به بازدید این واژه در دوران مدرن پرداخته است. عبارت مدنی‌بالطبع و تمدن در اندیشه کلاسیک عثمانی پیش از قرن ۱۰ میلادی به کار رفته است.

وی این چنین با پافشاری به پرداختن واکاوی ریشه‌شناسی لغات، نظر کرد که به تفاوت الفاظ در زبان‌فارسی زیاد تر پرداخته بشود.
سجاد هجری نویسنده کتاب هم در آخر جلسه او گفت: ما اکنون مدخل تمدن داریم ولی مربوط به روزنامه تمدن در دوره‌ی قاجار است و به آن ارجاع داده می‌بشود.من بیشتر از آنکه از دایره المعارف‌های عمومی شاکی باشم از اصطلاحنامه‌ها و دایره‌المعارف‌های فلسفی و کلامی شاکی هستم.
او گفت: مدخل تمدن از وجوب ملزوم و الزامی است چرا که این کلمه در قالب اصطلاحی نقل شده و همه واژگان در دانشنامه دارای مدخل می باشند اما متأسفانه واژه تمدن حتی به گفتن کلمه نیز نیامده است.

نسلی که با هویت تاریخی و تمدنی خود بیگانه می باشند

دکتر سروری یکی دیگر از کارشناسان این نشست با گفتن این که امروزه در جهان پروژه‌ی ناایرانی (exit iran) اغاز شده است او گفت: نسلی دارد شکل می‌گیرد که به علت مشکلات اقتصادی از ریشه‌های تمدنی خویش آگاه نیست و آن را نادید می‌گیرد. یک بُعد مهم این قضیه، بُعد شناختی است که در آن قضیه هویت تاریخی است. ما با نسلی رو به رو هستیم که از قبل خودش هیچ نمی‌داند و علاقه و افتخاری به تاریخ خود ندارد. گرچه این نسل اکنون در جامعه اقلیت‌اند اما با رشد به اکثریت جامعه بدل خواهد شد. اگر امکان روایت و اجتماعی سازی تمدن رخ دهد می‌تواند جامعه را با بحرانی بزرگ رو به رو سازد.

در آخر نیز سجاد هجری با اشاره به فصل پایانی کتاب یعنی “نگاهی مختصر به واژهٔ تمدن در اغاز و بعد از روبه رؤ ایرانیان با تجدد” به بازدید تمدن در برابر تجدد، به قیاس واژه تمدن در برابر تجدد پرداخت. نویسنده با گفتن این که پرداختن به این نوشته با این حجم اطلاعات در قالب یک فصل کاری زیاد دشوار بوده است، نقل کرد: مطرح این نوشته حقیقتاً نیازمند کتابی عمیق‌تر و گفتن مطالب گسترده‌تری داشته باشد فلذا تلاش نموده‌ام در این فصل مهم دست به گزینش مطالب بزنم.

«تبار تمدن» از جمله آثار منتشره از سوی نشر صاد است.

انتهای مطلب/