حق کودک بر «بازی فرهنگی ایرانی»؛ از بازی های سنتی تا جهان دیجیتال_خبررسان

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبررسان از تنسیم‌، محمدمهدی سیدناصری, پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان، در یادداشتی به اهمیت دقت به بازی فرهنگی و بومی ایران پرداخت و از صدمه‌های بی‌توجهی به این بازی‌ها نوشت. این یادداشت را که برای انتشار کردن در اختیار خبررسان از تنسیم قرار گرفته است، می‌توانید در ادامه بخوانید:

بازی برای کودک، نه یک فعالیت فرعی، بلکه زبان نخستین او برای شناخت جهان، تمرین زندگی، و ساختن هویت است. در کوچه‌های خاکی دیروز، «هفت‌سنگ»، «لی‌لی»، «گرگم به هوا» و «وسطی» تنها سرگرمی نبودند؛ آنها مدرسه‌ای بی‌دیوار بودند که کودک در آن دویدن، همکاری، مذاکره، ناکامی‌پذیری و امید را می‌آموخت. امروز اما، این صدای خنده‌های جمعی با صدای بوق‌زدن بازی‌های دیجیتال و نور صفحه‌های کوچک جانشین شده است. بازی‌های دیجیتال، هرچند دلنشین، زیاد تر وارداتی‌اند و حامل فرهنگ، قیمت‌ها و الگوهای رفتاری‌ای می باشند که نه‌تنها نسبتی با بستر فرهنگی ما ندارند، بلکه گاه در تعارض با آن نیز قرار می‌گیرند. این تحول، فقطً جابه‌جایی یک ابزار سرگرمی نیست؛ بلکه جابه‌جایی یک زبان فرهنگی است. زبانی که با خاموش‌شدنش، بخشی از حافظه جمعی و اندوخته ناملموس جامعه نیز خاموش می‌شود.

حق کودک بر بازی در ماده‌ ۳۱ «کنوانسیون حقوق کودک» به رسمیت شناخته شده است. این ماده پافشاری می‌کند که دولت‌ها موظف‌اند حق کودک برای استراحت، فراغت، شراکت در بازی‌ها و فعالیت‌های فرهنگی مشابه با سن او را محترم شمرده و زمان آن را فراهم کنند.

بازی در این تعریف، فقط فعالیت فیزیکی نیست؛ بلکه شامل فعالیت‌های فرهنگی، هنری و خلاقانه نیز می‌شود. «بازی فرهنگی» در اینجا به معنی شراکت کودک در الگوهای بومی و سنتی بازی است که حامل قیمت‌ها، نمادها و روایت‌های جامعه‌اند. در اسناد داخلی ایران نیز، سیاست‌های کلی خانواده و قانون حمایتاز کودکان و نوجوانان، اگرچه به‌طور مستقیم به بازی‌های بومی اشاره نکرده‌اند، اما فراهم شرایط رشد همه‌جانبه کودک را تکلیف دانسته‌اند؛ امری که بدون بازی‌های ریشه‌دار و معنادار، ناقص خواهد ماند.

امروزه قسمت عمده بازار سرگرمی کودکان در ایران را محصولات دیجیتال خارجی راه اندازی خواهند داد؛ از بازی‌های موبایلی گرفته تا پلتفرم‌های آنلاین. این محصولات، هرچند تکنولوژیک و پرکشش‌اند، اما زیاد تر حامل محتوای فرهنگی غیربومی می باشند و بافت هویتی کودک ایرانی را تحت تأثیر قرار خواهند داد. افت فضای بازی در محله‌ها، آپارتمان‌نشینی، افزایش ساعات آموزشی و محدودیت‌های امنیتی والدین علتشده بازی جمعی در فضای باز تقریباً حذف شود.

بازی‌های بومی، برخلاف بازی‌های دیجیتال تجاری، پشتوانه اقتصادی و تبلیغاتی گسترده ندارند. تولیدکنندگان و مروجان این بازی‌ها با افتپشتیبانی مالی، فضای مناسب و برنامه‌ریزی رسانه‌ای مواجه می باشند. با کم‌شدن تعامل بین نسل‌ها، توانایی‌ها و قواعد بازی‌های سنتی به کودکان منتقل نمی‌شود و این میراث ناملموس در حال فراموشی است.

 پیامدهای فرهنگی و روانی کم‌رنگ‌شدن بازی‌های بومی

1. هویت‌زدایی فرهنگی: کودک بدون توانایی بازی‌های بومی، بخشی از روایت فرهنگی و تاریخی خود را از دست می‌دهد.
2. افزایش انزوای اجتماعی: بازی‌های دیجیتال فردمحور، تعامل رو‌در‌رو و توانایی‌های ارتباطی را افت خواهند داد.
3. افت خلاقیت و فعالیت بدنی: تعداد بسیاری از بازی‌های بومی تلفیقی از ورزش، ریاضی، علتو هنر بودند که امروز جای خود را به الگوهای مصرف‌محور داده‌اند.
4. وابستگی فرهنگی و ذهنی: عادت به بازی‌های وارداتی می‌تواند وابستگی ناخودآگاه به نمادها و قیمت‌های بیگانه تشکیل کند.

مطابق تعریف یونسکو، اندوخته فرهنگی ناملموس شامل سنت‌ها، آیین‌ها، توانایی‌ها و دانش‌هایی است که نسل به نسل منتقل خواهد شد. بازی‌های سنتی قسمت مهمی از این میراث‌اند. نگه داری و ترویج آنها نه‌تنها به معنی پاسداری از قبل است، بلکه ابزاری برای تحکیم پیوندهای اجتماعی، انسجام ملی و تاب‌آوری فرهنگی در برابر جهانی‌شدن یک‌سویه محسوب می‌شود.

 راهکارهای احیای بازی‌های بومی چیست؟

 سیاست‌گذاری و قانون‌گذاری

1. تدوین «سند ملی ترویج بازی‌های بومی» با شراکت وزارت آموزش و پرورش، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، شهرداری‌ها و سازمان میراث فرهنگی.
2. گنجاندن آموزش بازی‌های بومی در کتب درسی و برنامه‌های فوق‌برنامه مدارس.
3. ثبت رسمی بازی‌های بومی به‌گفتن میراث فرهنگی ناملموس در فهرست ملی و جهانی.

 آموزش و رسانه

1. تشکیل برنامه‌های تلویزیونی و پویانمایی بر پایه بازی‌های سنتی.
2. برگزاری جشنواره‌های فصلی «بازی‌های کوچه» در شهرها و روستاها.
3. راه‌اندازی اپلیکیشن‌های بومی که بازی‌های سنتی را در قالب دیجیتال بازآفرینی کنند.

بازآفرینی در فضای شهری

1. تعلق قسمت‌هایی از پارک‌ها به «میدان بازی‌های سنتی» با طراحی مناسب و ایمن.
2. تشکیل «کوچه‌های بازی» در بافت‌های شهری که هفته‌ای یک روز برای بازی کودکان بسته شود.

توانمندسازی خانواده‌ها

1. کارگاه‌های آموزش بازی‌های بومی برای والدین در مدارس و فرهنگ‌سراها.
2. بسته‌های آموزشی و ویدئویی برای یادگیری و اجرای این بازی‌ها در خانه.

 پیوند با فناوری

1. منفعت گیری از حقیقت افزوده (AR) برای آموزش و اجرای بازی‌های سنتی در محیط واقعی.
2. تشکیل شبکه‌های اجتماعی اختصاصی کودکان برای به اشتراک گذاشتن ازمایش ها بازی‌های بومی.

 مثالهای موفق جهانی در این نوشته چیست؟

1. ژاپن: بازآفرینی بازی‌های سنتی همانند «کندوما» و «داروما» در برنامه‌های مدرسه و رسانه ملی.
2. کره جنوبی: جشنواره سالانه «یوت نوری» به‌گفتن ابزار دیپلماسی فرهنگی.
3. کلمبیا: گنجاندن بازی‌های بومی در مطرح ملی «آموزش برای صلح» برای افت خشونت نوجوانان.

احیای بازی‌های بومی فقطً یک پروژه سرگرمی نیست؛ پروژه‌ای است برای بازسازی هویت، ترقی اندوخته اجتماعی و حفاظت از میراث فرهنگی. در جهانی که امواج جهانی‌سازی فرهنگی با شدت در حال پیشروی است، بازی‌های سنتی همچون لنگرهایی می باشند که کشتی هویت را در دریای متلاطم نگه داری می‌کنند. دولت، جامعه مدنی، رسانه‌ها، مدارس و خانواده‌ها می‌بایست با همکاری و برنامه‌ریزی مشترک، حق کودک بر «بازی فرهنگی» را نه یک گزینه، بلکه یک الزام بدانند. آینده‌ای که در آن کودکان ما مجدد با «هفت‌سنگ» می‌دوند، با «لی‌لی» می‌پرند و با «گرگم به هوا» می‌خندند، آینده‌ای است که در آن فرهنگ ما زنده و پایدار می‌ماند.

انتهای مطلب/