از وعده ساخت فصل تازه «عملیات ۱۲۵» تا فراموشی یک ژانر پرهیجان_خبررسان

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبررسان از تنسیم، در هفتم مهرماه ۱۳۵۹، در میانه‌ شعله‌های پالایشگاه آبادان و آسمانی که زیر آتش جنگ بعثی می‌سوخت، گروهی از آتش‌نشانان جان خود را برای نجات جان و اندوخته‌های ملی فدا کردند. سال‌ها سپس، این روز به گفتن «روز آتش‌نشانی و ایمنی» در تقویم رسمی سرزمین ثبت شد؛ روزی برای بزرگداشت دلیرانی که هم در صلح و هم در جنگ، در خط مقدم مشکلاتها ایستاده‌اند.

اما برخلاف عظمت و درام این شغل پرریسک، سینمای ایران تا این مدت آن‌گونه که باید، از ظرفیت‌های نمایشی این حرفه منفعت گیری نکرده است. در حالی که سینمای جهان سال‌ها است قهرمانان خاموش آتش‌نشانی را به داستان‌های مهیج، دراماتیک و انسان‌محور تبدیل کرده، آثار داخلی تنها به چند نمونه محدود ختم شده‌اند. در این گزارش، به مناسبت روز آتش‌نشانی، نگاهی داریم به معدود آثار ایرانی که آتش‌نشان را به گفتن قهرمان عکس کرده‌اند؛ از خاطره‌سازترین کاراکترها گرفته تا خلأهای روایی و تولیدی که هم چنان باقی است.

قرار می بود «عملیات ۱۲۵» برگردد؛ اما فقط یک وعده ماند

با وجود محبوبیت سریال «عملیات ۱۲۵» و استقبال گسترده مخاطبان از روایت‌های پرهیجان و انسانی آتش‌نشانان، خبرهایی مبنی بر ساخت فصل تازه آن شنیده شد؛ اما این قولها هیچ‌گاه به مرحله اجرا نرسید. در شرایطی که حوادث واقعی، سوژه‌های قدرتمندی برای برگشت این سریال فراهم کرده‌اند، تا این مدت هیچ خبر رسمی از تشکیل ادامه این مجموعه اظهار نشده است. این در حالی‌ است که تلویزیون و حتی شبکه نمایش خانگی، می‌توانند با تکیه بر ظرفیت دراماتیک شغل آتش‌نشانی، بار دیگر اثری پرمخاطب و اثرگذار خلق کنند. جای خالی قهرمانان آتش‌نشان در تولیدات تصویری، بیشتر از همیشه حس می‌شود.

آتش در قاب عکس: از دفاع مقدس تا پلاسکو

هنگامی که آتش‌نشانان بیمارستان گاندی را از فاجعه نجات دادند، بار دیگر خاطره‌ تلخ حادثه‌ی پلاسکو در ذهن‌ها زنده شد؛ فاجعه‌ای که می‌توانست آغازگر موجی از تولیدات سینمایی و تلویزیونی باشد. اما برخلاف انتظارات، تا این مدت هم «چهارراه استانبول» ساخته مصطفی کیایی تنها فیلم بلند سینمایی‌ است که به این حادثه پرداخته، و «عملیات ۱۲۵» تنها سریالی‌ است که آتش‌نشانان را در خط داستانی خود محور قرار داده است.

به بهانه نظر مجدد به تلویزیون برای ادامه ساخت «عملیات ۱۲۵» و یادآوری خلأ پرداخت به این قهرمانان واقعی (آتش‌نشانان) در سینما و حتی نمایش‌خانگی، در ادامه با اهمیت ترین کاراکترهای آتش‌نشان در آثار نمایشی ایران را مرور می‌کنیم:

مهدی پاکدل | فریبرز در چهارراه استانبول

کارگردان: مصطفی کیایی | سال ساخت: ۱۳۹۶

مهدی پاکدل در این فیلم، فرمانده‌ی آتش‌نشانانی را بازی می‌کند که در دل حادثه‌ی پلاسکو قرار دارند. این فیلم به خوبی توانسته بخشی از فاجعه را بازسازی کند و پاکدل با اجرای یک نقش پرتنش و مسئولانه، عکس قابل‌قبولی از یک آتش‌نشان متعهد اراعه می‌دهد. خودش این نقش را یکی از پرمسئولیت‌ترین توانایی‌های بازیگری‌اش می‌داند.

ایمان صفا | امیر در عملیات ۱۲۵

کارگردان: بهروز افخمی و مسعود آب‌پرور | پخش: ۱۳۸۷ تا ۱۳۹۴

ایمان صفا یکی از شناخته‌شده‌ترین چهره‌ها در سریال «عملیات ۱۲۵» می بود. او که اکنون بازیگر نقل شبکه نمایش خانگی است، با نقش امیر داخل ذهن مخاطب شد؛ آتش‌نشانی پرتلاش که با چالش‌های روانی، خانوادگی و شغلی دست‌و‌پنجه نرم می‌کرد. صفا درمورد این توانایی می‌گوید: «با این که صحنه‌ها ایمن‌سازی شده بودند، اما خطر همیشه کنار ما می بود.»

کاوه خداشناس | علیرضا در عملیات ۱۲۵

کاوه خداشناس در هر سه فصل این سریال وجود داشت و اجرای فیزیکی سختی را پشت سر گذاشت. خودش در مصاحبه‌ای حرف های می بود که «بازی در این سریال از نظر بدنی زیاد طاقت‌فرسا می بود و برداشت‌ها بعضی اوقات ساعت‌ها طول می‌کشیدند». نقش «علیرضا» یکی از پرچالش‌ترین و ماندگارترین نقش‌های کارنامه‌ی اوست.

امیررضا دلاوری | فرهاد کاظمی در عملیات ۱۲۵

نقش «فرهاد» برای دلاوری نقطه عطفی در تلویزیون می بود. با تحقیقات میدانی دقیق و همراهی کارشناسان آتش‌نشانی، دلاوری توانست یک کاراکتر باورپذیر بسازد که هم اقتدار دارد و هم انسانیت.

امین تارخ | پدر ملیحه در پرنده کوچک خوشبختی

کارگردان: پوران درخشنده | سال ساخت: ۱۳۶۶

هرچند نقش آتش‌نشانی در این فیلم حاشیه‌ای است، اما اهمیت آن در نشان دادن بُعد انسانی شخصیت است. امین تارخ در نقش پدری صدمه‌پذیر که از درد فرزندش غافل مانده، نمایشی احساسی از ضعف‌های انسانی پشت لباس آتش‌نشانی اراعه می‌دهد.

چرا سینما، تلویزیون و حتی نمایش‌خانگی آتش‌نشانی را نادیده می‌گیرد؟

با این که مشاغل پرتنش همانند پلیس، پزشکی و خبرنگاری چندین دفعه سوژه‌ی سریال‌ها و فیلم‌ها شده‌اند، آتش‌نشانی در حاشیه مانده است. در حالی‌که قابلیت‌های دراماتیک آن، از کشمکش‌های روانی تا لحظات فداکاری، می‌تواند بستر خلق آثار دلنشین و ماندگار باشد.

احتمالا افتتجهیزات و سختی‌های تشکیل از دلایل این کم‌توجهی باشد، اما با پیشرفت فنی تجهیزات سینمایی و افزایش توانایی در تشکیل آثار اکشن و حادثه‌ای، امروز زمان مناسبی برای جبران این غفلت است. در تلویزیون هم قولهایی داده شده می بود، «عملیات ۱۲۵» که زیاد مورد استقبال مخاطبان هم می بود ادامه اشکار کند و این نوشته،‌ در همان وعده باقی ماند. در نمایش‌خانگی هم که می‌تواند در لا به لای تعدد ژانرهای جنایی و درام، ماجرای یک قهرمان آتش‌نشان را هم در دستور ساخت یک سریال خود قرار دهد.

آتش‌نشان‌ها تنها در لحظات بحران، قهرمان نمی‌شوند؛ آن‌ها هر روز، در سکوت و بی‌ادعا، جان خود را کف دست می‌گیرند. ماموریت‌ی سینما و تلویزیون، تنها سرگرم‌کردن نیست؛ بلکه ثبت، تشکر و به عکس کشیدن حقیقت‌های اجتماعی است.

با نگاهی به آثار خارجی به اختصاصی هالیوود و بالیوود می‌توان این جایگاه را هرچند کوچک برای ایرانیان تعلق داد.

 فیلم‌هایی چون: Backdraft (1991) | ران هاوارد، Ladder 49 (2004) | با بازی جان تراولتا و خواکین فینیکس، Only the Brave (2017) | بر پایه داستان واقعی آتش‌نشانان آریزونا، The Towering Inferno (1974) | یکی از اولین بلاک‌باسترهای فاجعه‌محور و سریال‌هایی همانند Chicago Fire و Rescue Me که سال‌ها پخش شده‌اند و مخاطب میلیونی دارند.

این آثار، نه‌تنها به شوق عملیات نجات می‌پردازند، بلکه جنبه‌های انسانی، روانی و خانوادگی زندگی آتش‌نشانان را نیز بازدید می‌کنند؛ از PTSD (اختلال استرس بعد از سانحه) گرفته تا فشارهای اجتماعی و مرگ همکاران.

در بالیوود هم فیلم‌هایی همانند: سوریاوانشی و یا آتش سبز و برخی دیگر اگرچه زیاد تر فضای اکشن و پلیسی دارند اما از زاویه فداکاری مشاغل اضطراری همچون آتش‌نشانی را به نمایش درآوردند اما سینما و تلویزیون خصوصاً با سوژه‌های آماده و فصل‌بندی موفقی همچون «عملیات ۱۲۵» به ندرت سراغ این ژانر رفته‌اند.

یقیناً در عین حال به کمبودها و ضعف‌هایی هم در این حوزه می‌توان اشاره کرد؛ افتتجهیزات صحنه‌ای و نمود‌های اختصاصی: آتش، دود، انفجار و صحنه‌های ریزش ساختمان، نیاز به بودجه و تخصص دارند؛ چیزی که کمتر در اختیار پروژه‌های داخلی است. فقدان نویسندگان متخصص ژانر حادثه‌ای: درام آتش‌نشانی فقطً اکشن نیست؛ ترکیبی از درام انسانی، روانشناسی، جامعه‌شناسی و اکشن حرفه‌ای است.

این چنین هراس از قیاس با آثار جهانی؛ چرا که تعداد بسیاری از سازندگان نگرانند که نتوانند با استانداردهای بین‌المللی رقابت کنند و از همین رو داخل این حوزه نمی‌شوند. کم‌توجهی مدیران تلویزیون و نهادهای فرهنگی که تعداد بسیاری از سازندگان علاقه‌مند به این حوزه به آن اشاره دارند؛ حمایتمالی و معنوی کافی که برای تشکیل این آثار پرخرج و پرریسک این ژانر وجود ندارد.

اما در کنار اشاره به مصادیق و ضعف‌ها و خلأها، باید به این پیشنهادات برای ساخت آثار آینده سینما، تلویزیون و نمایش‌خانگی در عرصه آتش‌نشانی نیز دقت کرد؛‌ تشکیل مینی‌سریال‌های مستند-داستانی؛ ترکیب حقیقت و درام می‌تواند با هزینه کمتر و تأثیر زیاد تر مخاطب را جذب کند. همانند «داستان یک عملیات» یا «آخرین تماس».

اقتباس از روایت‌های واقعی آتش‌نشان‌ها؛ هر آتش‌نشانی، یک رمان زنده است. از پلاسکو تا آتش‌سوزی جنگل گلستان، هزاران روایت دست‌نخورده وجود دارد. ورود نمایش خانگی به میدان؛  پلتفرم‌های ایرانی اکنون توان فنی و مخاطب گسترده دارند. می‌توانند اندوخته‌گذاری هوشمندانه‌ای روی ژانر نجات و آتش داشته باشند.

تشکیل تیم‌های نویسندگی تخصصی ژانر حادثه‌ای؛ همکاری نویسندگان درام با آتش‌نشانان واقعی، مشاوران روان‌شناسی بحران، و متخصصان نمود‌های اختصاصی، می‌تواند آثاری استاندارد خلق کند. این چنین تشکیل جشنواره یا قسمت اختصاصی برای آثار بحران و امداد در فجر یا جشنواره‌های منطقه‌ای، یک قسمت اختصاصی به آثار مرتبط با امداد، بحران، آتش‌نشانی و ایمنی می‌تواند انگیزه و جریان تشکیل تشکیل کند.

انتهای مطلب/